کتاب های شهید سید مرتضی آوینی‎

سید مرتضی آوینی که با نام سید شهیدان اهل قلم معروف است در 21 شهریور سال 1326 در شهر ری به دنیا آمد. آوینی از کودکی به شعر و هنر علاقه داشت و از همان کودکی به داستان نویسی و سرورن شعر می پرداخت و برای تحصیل رشته معماری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران را انتخاب نمود. آوینی دوران جوانی اش را به سرودن شعر و حضور در شب شعر می گذراند و با حضور امام خمینی ناگهان اندیشه های انقلابی در او شروع به پرورش نمودند.

آوینی پس از انقلاب شروع به مستند سازی نمود و همراه با واحد تلویزیونی جهاد سازندگی در جبهه های جنگ حضور می یافت. آوینی پس از جنگ موسسه روایت فتح را تاسیس نمود و به فعالیت هنری و رسانه ای پرداخت.

آوینی پژوهش های بسیاری را در زمینه های مختلف انجام داده است و آثار بیشماری از او به جای مانده است که در ادامه با تعدادی از آثار شهید آوینی آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.

معرفی کتاب های شهید آوینی

توسعه و مبانی تمدن غرب

موضوع: واکاوی توسعه و افشای جعلیات تاریخی

«توسعه و مبانی تمدن غرب» از جمله کتاب‌هایی است که آوینی را در آن در مقام تحلیلگری مسائل جهان مدرن و مبانی توسعه در این جهان می‌یابیم. او در مقدمه کتاب ابتدا خود مفهوم «توسعه» را در کانون تحلیل خود قرار می‌دهد و با طرح پرسشی از این قرار که «چرا ما باید توسعه پیدا کنیم؟» می‌کوشد بر نسبت ایران اواخر قرن بیستم با مفهوم مدرن توسعه تمرکز کند. آوینی در فصل‌هایی از «توسعه و مبانی تمدن غرب» پاسخ‌های متداول به این پرسش اساسی را بررسی می‌کند.

در فصل‌هایی با عناوین «از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی» و «و ما ادریک ما البانک؟» تعریض‌هایی به عالم اقتصاد دارد و از منظر یک تحلیلگر به نسبت اقتصاد و توسعه می‌پردازد. از دیگر جنبه‌های این کتاب می‌توان به موضوعیت داشتن مساله نظام و سیستم آموزشی و نقش آن در امر توسعه اشاره کرد. آوینی در «توسعه و مبانی تمدن غرب» همچنین آنچه را که در کتب تاریخ رسمی در باب توسعه و علل و عوامل آن آمده به نقد می‌کشد و بر آن است تا از نوشته شدن آن‌ها بر اساس اعتقادات غیرواقعی مورخان عصر جدید پرده بردارد.

«مبانی توسعه و تمدن غرب» حاصل دست‌نوشته‌های چاپ شده آوینی در یکی از مجلات جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۵ است. کتابی که به منابع مختلفی ارجاع می‌دهد و حاوی محور‌های متعددی است که دغدغه‌ها و بخشی از باور‌های نویسنده در باب چگونگی توسعه‌یافتگی در جهان امروز را با خواننده در میان می‌گذارد.

آیینه جادو

موضوع: نگاه تئوریک به سینما

کتاب «آیینه جادو» عنوان مجموعه‌ای سه جلدی است که در آن نگاه تئوریک آوینی به سینما به خوبی مشهود است. به عبارتی این کتاب سه جلدی حاوی مبانی نظری سیدمرتضی آوینی در عالم سینما است. «آیینه جادو» حاصل درسگفتار‌های مکتوب آوینی بوده که توسط او برای یک ترم تدریس در مجتمع دانشگاهی هنر فراهم آمده بوده است و در مقام مدرس برای ماده اولیه مباحث کتاب، جزوه‌ای دانشگاهی بوده که برای یک ترم تدریس در مجتمع دانشگاهی هنر توسط وی فراهم شده است. در «آیینه جادو» مقالات متعددی می‌خوانیم. مقاله «قاب تصویر و زبان سینما» به مساله نشانه‌شناسی می‌پردازد و رابطه نشانه‎شناسی تصویر و کادر دوربین یا همان قاب سینما را مطمح نظر دارد.

جلد دوم از مجموعه سه جلدی «آیینه جادو» حاوی همه نقد‌هایی که آوینی بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ بر فیلم‌های سینمایی نوشته. همچنین در این کتاب، سه مقاله سینمایی دیگر هم به قلم او می‌خوانیم. کتابی که اولین بار در سال پس از شهادت آوینی به چاپ رسید. نقد‌هایی که در این کتاب می‌خوانیم عمدتا به فیلم‌هایی می‌پردازد که در جشنواره‌های نهم، دهم و یازدهم فجر به نمایش درآمدند و از نظر نویسنده آثار مهمی در سینمای ایران بودند.

جدای از اینها، دو مقاله هم در ابتدای کتاب با موضوع فیلم‌هایی می‌خوانیم که به موضوع جنگ می‌‍‌پرداختند و در جشنواره هفتم فجر به نمایش در آمده بودند.

انفطار صورت

موضوع: نظرگاه‌هایی در عالم هنر‌های تجسمی

همال‌طور که گفته شد، وجهی از فعالیت فرهنگی و هنری آوینی به هنر‌های تجسمی برمی‌گردد و کتاب «انفطار صورت» را باید حاصل تکاپوی نظری او در این حوزه دانست. شش مقاله در باب هنر‌های تجسمی در این کتاب گرد آمده است. کتاب حاوی یک نگاه تاویلی است که می‌توان سایه آن را بر مقالات آن دید. مولف کتاب با نگاه تأویلی خود به گرافیک و مبانی، سیر تاریخی و ماهیت آن پرداخته است.

از فراز‌های کتاب که می‌توان در قالب چند جمله به آن‌ها پرداخت یکی این است که آوینی تصریح می‌کند که هنر سفارش‌پذیر نیست و تلویحا بر جنبه جوششی و الهامی هنر تاکید می‌کند. این در حالی است که در ادامه بر ماهیت سفارشی گرافیک تاکید می‌کند. به عبارتی نگاه او بر تفکیک‌ناپذیری گرافیک از امر سفارش ناظر است. در ادامه و در مقاله دوم کتاب که «گرافیک و انقلاب اسلامی» نام دارد، در این باره توضیح مفصلی می‌دهد و مشروح به نقیضه سفارش‌ناپذیر بودن هنر و ماهیت سفارشی گرافیک می‌پردازد.

مفصل‌‎ترین مقاله کتاب، اما «نقاشی برای نقاشی» نام دارد که آوینی در آن افق‌های نقاشی نو را دستمایه قرار می‌دهد.

قدر مسلم «انفطار صورت» بیش از آنکه کتابی همگانی و عمومی باشد، کتابی است که برای مخاطبان حرفه‌ای و تخصصی هنر‌های تجسمی نوشته شده است.

فردایی دیگر

موضوع: از آرای متفکران غربی تا شعر

«فردایی دیگر» مشتمل بر هفت مقاله است که باید آن‌ها را در دو بخش طبقه‌بندی کرد. بخش اول مجموعه سه مقاله است که به فهم و تفسیر عالم غربی در وجوه گوناگون آن می‌پردازد و بخش دوم چهار مقاله در باب هنر شعر را در برمی‌گیرد.

در این کتاب همچنین مقاله‌ای می‌خوانیم با عنوان «آخرین دوران رنج» که شرحی است بر «عبور از خط» ارنست یونگر که در سال ۱۹۵۰ نوشته شده بود.

بخش اول کتاب طبعا به خاطر پرداختن به آرای متفکران و اندیشمندان غربی، حاوی مقالات دشوارتری است و اصطلاحات تخصصی حوزه اندیشه و فلسفه و روانکاوی در آن به چشم می‌خورد. با این حال این دشواری می‌تواند برای کسانی که علاقه‌مند به ورود در چنین مباحثی هستند در حکم محرکی باشد که آن‌ها را به مطالعه بیشتر جهت آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم حوزه اندیشه فرا می‌خواند.

معرفی اختصاری دیگر آثار شهید آوینی

کتاب «حکومت فرزانگان» آوینی شامل ۳ مقاله «رأی اکثریت» ، «آزادی عقیده» و «مساوات» است.

روایت محرّم ( فتح خون )  شامل ۱۰ مقاله «آغاز هجرت عظیم» ، «کوفه» ، «مناظره عقل و عشق» ، « قافله عشق در سفر تاریخ» ، «کربلا» ، «ناشئه الیل» ، « فصل تمییز خبیث از طیب ( اتمام حجت)»، «غربال دهر» ، «سیاره رنج» و «تماشاگه راز» است.

کتاب «درباره امام خمینی(ره) »  شامل ۹ مقاله «داغ بی تسلّی» ، «دهه شصت و امام خمینی» ، «امام (ره) و حیات باطنی انسان» ،«فراق یار نه آن می‌کند که بتوان گفت» ، «هنر ، تاریخ و میثاق ولایت» ، «انتظار» ، «ای عزت ممثّل» ، «آن سان که تو رفتی» و «فار التّنّور» است.

«مبانی حکومت دینی»  شهید آوینی شامل ۵ مقاله «بنیان سفسطه بر باد است» ، «گرداب شیطان» ، «اسلامیت یا جمهوریت» ، «پروسترویکای اسلامی وجود ندارد» و «وفاق اجتماعی» است.

«آینده بشریت» شامل  ۷ مقاله «آغازی بر یک پایان» ، «آخرین دوران رنج» ، «بشر در انتظار فردایی دیگر» ، «دولت پایدار حق» ، «ایمان منجی جهان فردا» ، «نظم نوین جهانی و راه فطرت» و «تجدید و تجدد» است.

«سیطره بر جهان»  متشکل از ۵ مقاله «در برابر فرهنگ واحد جهانی» ، «صلیبی از خون سرخ» ، «ارتش متحد اسلامی» ، «انفجار اطلاعات» و «تکنولوژی ارتباطات» است.

«پیرامون روشنفکری»  متشکل از  ۱۱ مقاله «وقتی روشنفکران وارث انقلاب می شوند … » ، «یک هشدار» ، «آفات غرض‌ورزی» ، «حلزون‌های خانه به دوش» ، «ژورنالیسم حرفه ای» ، «کانون کدام نویسندگان؟» ، «از مایکل جکسون تا شهرنوش پارسی‌پور»، «انقلاب اسلامی و اوتوپیای غرب‌زدگان» ، «روشنفکران و معاصر بودن» ، «تحلیل آسان» و «تجدد یا تحجر؟» است.

کتاب «هنر و ادبیات» شامل ۶ مقاله‌ «ادبیات آزاد یا متعهد؟» ، «آزادی قلم» ، «جنگ در آینه نقاشی متعهد» ، «منشور تجدید اهل هنر» ، «رمان و انقلاب اسلامی» و «آیا تئاتر زنده می‌ماند؟» است.

آوینی در کتاب «پیرامون شعر»  در ۵ مقاله «غزال غزل» ، «ختم ساغر» ، «راز و رمز» ، «شعر و جنون» و «یاد بهشت و نوحه انسان در فراق» شعر را مورد بررسی قرار می‌دهد.

کتاب «فرهنگ و تهاجم فرهنگی» آوینی شامل  ۷ مقاله «فرهنگ یا فرهنگ توسعه؟» ، «رستاخیز جسم و جان» ، «تکرار مکررات» ، «ویدئو در برابر رستاخیز تاریخی انسان» ،«یادداشتی ناتمام در باب هویت و حقیقت انسان»، «زبان و فضا» و «چرا روشنفکران مورد اتهام هستند؟ » است.

«مقالات سینمایی آوینی»  شامل ۶ مقاله «آینه‌ جادو» ، «جذابیت در سینما» ، «جادوی پنهان و خلسه‌ نارسیسی» ، «مونتاژ به مثابه معماری سینما» ، «فرزندان انقلاب در برابر عرصه های تجربه‌نشده سینما» و «رمان، سینما و تلویزیون» است.

آوینی ۷۸ مقاله در «نگاشته‌هایی برای متن فیلم» به یادگار گذاشته است.

مجموعه اول «روایت فتح»  آوینی شامل ۱۳ مقاله‌ «شب عاشورایی» ، «پاتک روز چهارم» ، «تاریخ‌سازان‌ چه‌ کسانی‌ هستند؟ »، «سقوط» ، «دو سال‌ قبل‌» ، با شیرمردان هوانیروز» ،   «حزب الله» ، «تجدید پیمان» ، «عروج» ، «سربازان‌ امام‌ زمان‌»،«ضیافت‌»، «رمزپیروزی» و «‌راه‌ قدس‌ از کربلا» است.

مجموعه دوم «روایت فتح»   شامل ۱۶ مقاله «حنابندان»، «دروازه‌ قرآن»، «به‌ سوی‌ معشوق»، «پیام‌ بسیجی» ، «دلباخته» ، «یا ابا الفضل‌ العباس»، «آزادی‌ مهران» ،«ابر»، «آقا سید»، «رزق حلال»، «دره‌بید» ، «زبرالحدید (پاره‌های‌ آهن)»، «چه‌ کسی‌ از جنگ‌ خسته‌ شده‌ است؟‌»، «جلوه‌ای‌ دیگر از نصرت‌ خدا»‌، «انصار»‌ و «از آن‌ کربلا تا این‌ کربلا»‌ است.

مجموعه سوم «روایت فتح»  شامل ۱۵ مقاله با عناوین «قاسم»، «جاده»، «رضا»، «تیم آتش»، «سه ورق از تاریخ مقاومت»، «سپاه» ،«مردم» ،«کربلا»، «سرباز گمنام»، «پیران توپخانه»، «انگیزه‌های الهی»، «دیدار»، «راهگشایان نور»، «یادی از سه دلباخته»، «پیام امیر» ، «یادگار حسن»، «علمدار» و «پل حاج اسدالله» است.

مجموعه چهارم «روایت فتح»  شامل  ۱۱ مقاله‌ «سرباخته کوی عشق»، «اِشنو؛ سرداری از ایل قشقایی»، « بر ستیغ جبال فتح»، «صادقیه»، «سحر یا معجزه؟»، «یادی از گذشته‌های جنگ»، «ما همه چیز را مدیون خون شهدا هستیم»، «یادی از آقا تقی» ،«سید شهدای جهادگران»، «موجیم که آسودگی ما عدم ماست» و «مرثیه و انصار المهدی» است.

مجموعه پنجم «روایت فتح»  از ۱۵ مقاله با عناوین «شیخان(با گردان خیبر)» ، «حلبچه در آتش»، «کهف گمنامی»، «در اطراف پل»، «دسته ایمان از گروهان عباس۱،۲ و ۳»، «در راه بازگشت»، «داستان پل،سه سخن/ گلستان آتش/ یا حسین»، «درخششی دیگر»، «آقا سعید»، «شش روز بعد»، «فقط جمهوری اسلامی» و  «مدرسه عشق» تشکیل شده است.

مجموعه «شهری در آسمان» آوینی شامل ۶ مقاله و «با من سخن بگو دوکوهه» شامل ۲ مقاله است.