در قرآن‏ چه اشاره ای به ضرورت پوشش اسلامى شده است؟

پوشش اسلامى از احکام ضرورى اسلام است، زیرا نص صریح قرآن بر آن گواهى می دهد، بنابراین هیچ مسلمانى نمی تواند در ضرورت حجاب تردید کند، زیرا هم قرآن مجید به آن تصریح کرده و هم روایات بسیارى بر وجوب آن گواهى می‌دهد. به همین جهت فقیهان شیعه و سنى، به اتفاق بر آن فتوا داده ‏اند. همان طورى که نماز و روزه به دوران خاصى اختصاص ندارد، دستور پوشش نیز، چنین است و ادعاى نو بودن آن، غیر کارشناسانه می ‏باشد.

خدا در آیه ۳۰ سوره نور نخست به مردان مسلمان و سپس در آیه بعد به زنان مسلمان فرمان می ‏دهد از چشم چرانى دوری کنند و در رعایت پوشش بدن از نامحرمان کوشا باشند:
«قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک أزکى لهم انّ اللَّه خبیر بما یصنعون؛ اى پیامبر! به مردان مؤمن بگو: دیدگان خود را فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته و دامن خود را از نگاه نامحرمان بپوشانند. این کار براى پاکى و پاکیزگى شان بهتر است و خداوند به آن چه مى‏کنند آگاه است».

“غضّ” در لغت عرب چنان که مرحوم طبرسى در مجمع البیان(۱) و راغب اصفهانى در مفرّدات گفته ‏اند، به معناى کاستن است و “غض بصر” یعنى کاهش دادن نگاه، نه بستن چشم. البته این که از چه چیز چشمان خود را فرو بندند، ذکر نشده ، اما با توجه به سیاق آیات، به ویژه آیه بعد روشن مى‏گردد مقصود آن است که خیره خیره زنان نامحرم را تماشا نکنند و از چشم چرانى بپرهیزند.(۲)

سپس در آیه بعد مى ‏فرماید: «قل للمؤمنات یغضضنَ من أبصارهن…؛ اى پیامبر! به زنان مؤمن بگو: دیدگان خود را فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه بیگانگان بپوشانند و زیور خویش را جز براى شوهران و سایر محارم آشکار نکنند، مگر آن چه پیداست و روسرى‏ هاى خویش را به گریبان اندازند تا سر و گردن و سینه و گوش‏ها پوشیده باشد و پاهایشان را به زمین نکوبند تا آن چه از زینت پنهان مى‏ کنند معلوم شود…».

در این آیه، خداوند در خصوص پوشش بانوان ، آن چه را بر زنان مؤمن لازم است، به دو شکل گسترش مى ‏دهد:
۱- پوشاندن سر و گردن.
۲- پوشاندن زینت‏ها.
“خمر” جمع خمار و به معناى روسرى است.(۳)
“جیوب” از واژه “جیب” به معناى قلب و سینه و گریبان است.(۴)

در تفسیر مجمع آمده است: “زنان مدینه اطراف روسرى‏ هاى خود را به پشت سر مى‏ انداختند و سینه و گردن و گوش‏ هاى آنان آشکار مى‏ شد. بر اساس این آیه موظف شدند اطراف روسرى‏ هاى خود را به گریبان‏ ها بیندازند تا این مواضع نیز مستور باشد”.(۵)
فخر رازى یادآور مى‏ شود که خداوند با به کار گرفتن واژه‏ هاى “منوب” و “على” که مبالغه در القا را مى ‏رساند، در پى بیان لزوم و وجوب پوشش کامل این نواحى است.(۶)
ابن عباس در تفسیر این جمله مى‏ گوید: “یعنى زن مو و سینه و دور گردن و زیر گلوى خود را بپوشاند”.(۷)

آیه بعدى حجاب:

«یا أیّها النّبى قل لأزواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن…؛ اى پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش‏ها (روسرى یا چادر) خود را بر خویش فروتر گیرند. این براى آن که شناخته نگردند و اذیت نشوند، به احتیاط نزدیک‏تر است و خدا آمرزنده و مهربان است».(۸)

در این آیه دو مطلب قابل توجه است:
۱- جلباب چیست؟ نزدیک کردن آن یعنى چه؟
۲- فلسفه پوشش و حجاب اسلامى.

در مفهوم جلباب اختلاف نظر وجود دارد. آن چه با توجه به کتب لغت و گفتار مفسّران شیعه مانند علامه طباطبایى(۹) و فیض کاشانى(۱۰) و اهل سنّت مانند قرطبى(۱۱) صحیح ‏تر به نظر مى‏ رسد، آن است که جلباب، پوشش چادر مانند است، نه روسرى و خمار. از ابن عباس و ابن مسعود روایت شده که منظور عبا است. پس جلباب لباس گشاد و پارچه‏اى است که همه بدن را بپوشاند؛ مفسّران بزرگ مانند شیخ طوسى و طبرسى گفته‌‏اند: در گذشته نوعی روسرى براى زنان معمول بود: روسرى‏ هاى کوچک که آن را خمار یا مقنعه مى ‏نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده مى‏ کردند؛ نیز روسرى‏ هاى بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار مى‏ آمد. زنان با روسرى بزرگ که جلباب خوانده مى‏ شد و از مقنعه بزرگ‏تر و از ردا کوچک‏تر است و به چادر امروزین شباهت دارد، مو و تمام بدن خود را مى ‏پوشاندند.(۱۲)

نزدیک ساختن جلباب (یدنین علیهن من جلابیبهن)، کنایه از پوشیدن چهره و سر و گردن با آن است،(۱۳) یعنى چنان نباشد که چادر یا روپوش‏ هاى بزرگ مانند مانتو تنها جنبه تشریفاتى و رسمى داشته باشد و همه پیکر را نپوشاند.
قرآن مى‏ فرماید: بانوان با مراقبت جامه شان را بر خود گیرند و آن را رها نکنند تا نشان دهند اهل عفاف و حفظ اند.