یاد خدا، صیقَل دل‌ها

یکی از زیباترین جلوه های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی ترین راه های سیر و سلوک ، ذکر است؛ یعنی مترنّم بودن زبان و قلب انسان به اسماء حُسنای الهی و شاداب نگه داشتن گل روح در زیرباران یاد حق. و ریشه همه آثار معنوی اخلاقی و اجتماعی در یاد حق خلاصه می شود. قرآن کریم در یک جا به اثر تربیتی و جنبه تقویتی _ روحی عبادت اشاره می کند و می گوید: إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ «نماز، از کار بد و زشت باز می دارد»(۱) و در جای دیگر می گوید:. . . أَقِمِ الصَّلاَةَ لِذِکْرِی «نماز را برای این که به یاد من باشی به پا دار» (۲)، اشاره به این که انسان که نماز می خواند و در یاد خداست همواره در یاد دارد که ذات دانا و بینایی مراقب اوست، و فراموش نمی کند که خودش بنده است.
یاد خدا، صیقل دل ها

ذکر خدا و یاد خدا که هدف عبادت است، دل را جلا می دهد و صفا می بخشد و آن را آماده تجلیات الهی قرار می دهد. امام علی علیه السلام در باره یاد حق که روح عبادت است چنین می فرماید: ان الله سبحانه و تعالی جعل الذکر جلاء للقلوب، تسمع به بعد الوقرة و تبصر به بعد العشوة و تنقاد به بعد المعاندة و ما برح لله عزت الاۆه فی البرهة بعد البرهة و فی ازمان الفترات عباد ناجاهم فی فکرهم و کلمهم فی ذات عقولهم (۳)؛ خداوند یاد خود را صیقل دل ها قرار داده است. دل ها بدین وسیله از پس کری، شنوا و از پس نابینایی، بینا و از پس سرکشی و عناد رام می گردند.در این کلمات خاصیت عجیب و تاثیر شگرف یاد حق در دل ها بیان شده است تا جایی که دل قابل الهام گیری و مکالمه با خدا می گردد. خوشا آنان که دائم در نمازند.ذکر از بهترین وسایل برقراری ارتباط با حضرت حق جلّ شأنه می باشد. در حالی که اهل دنیا دائم به ذکر دنیا مشغول اند و در لذت های دنیوی غوطه می خورند، اهل ایمان تمام لذت شان از یاد خداست و در اطاعت خدا غوطه ورند.« و ان للذکر لاهلا اخذوه من الدنیا بدلا» (۴)؛ همانا یاد خدا افراد شایسته ای دارد که آن را به جای همه نعمت های دنیا انتخاب کرده اند. حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه به زیبایی حالات و مقامات و کرامت هایی که برای اهل معنی در پرتو عبادت رخ می دهد توضیح داده شده است. از آن جمله می فرماید: قد حفت بهم الملائکة و تنزلت علیهم السکینة و فتحت لهم ابواب السماء و اعدت لهم مقاعد الکرامات فی مقام اطلع الله علیهم فیه فرضی سعیهم و حمد مقامهم یتنسمون بدعائه روح التجاوز … ؛ (۵) فرشتگان آنان را در میان گرفته اند، آرامش بر ایشان فرود آمده است، درهای ملکوت روی آنان گشوده شده است، جایگاه الطاف بی پایان الهی برایشان آماده گشته است، خداوند متعال مقام و درجه آنان را که به وسیله بندگی به دست آورده اند دیده و عملشان را پسندیده و مقامشان را ستوده است. آنگاه که خداوند را می خوانند، بوی مغفرت و گذشت الهی را استشمام و پس رفتن پرده های تاریک گناه را احساس می کنند.
دنیایی آکنده از لذت

از دیدگاه نهج البلاغه دنیای عبادت، دنیای دیگری است. دنیای عبادت آکنده از لذت است، لذتی که با لذت دنیای سه بُعدی مادی قابل مقایسه نیست. دنیای عبادت پر از جوشش و جنبش و سیر و سفر است، اما سیر و سفری که «به مصر و عراق و شام » و یا هر شهر دیگر زمینی منتهی نمی شود، به شهری منتهی می شود «کو را نام نیست ». دنیای عبادت شب و روز ندارد، زیرا همه روشنایی است، تیرگی و اندوه و کدورت ندارد، یکسره صفا و خلوص است.طوبی لنفس ادت الی ربها فرضها و عرکت بجنبها بوسها و هجرت فی اللیل غمضها حتی اذا غلب الکری علیها افترشت ارضها و توسدت کفها فی معشر اسهر عیونهم خوف معادهم و تجافت عن مضاجعهم جنوبهم و همهمت بذکر ربهم شفاههم و تقشعت بطول استغفارهم ذنوبهم. اولئک حزب الله، الا ان حزب الله هم المفلحون. (۶) چه خوشبخت و سعادتمند است آن که فرایض پروردگار خویش را انجام می دهد (الله، یار و حمد و قول هو الله کار اوست)، رنج ها و ناراحتی ها را (مانند سنگ آسیا دانه را) در زیر پهلوی خود خرد می کند، شب هنگام از خواب دوری می گزیند و شب زنده داری می نماید، آنگاه که سپاه خواب حمله می آورد زمین را فرش و دست خود را بالش قرار می دهد، در گروهی است که نگرانی روز بازگشت خواب از چشمانشان ربوده، پهلوهاشان از خوابگاه هاشان جا خالی می کنند، لب هاشان به ذکر پروردگارشان آهسته حرکت می کنند، ابر مظلم گناههایشان بر اثر استغفارهای مداومشان پس می رود. آنانند حزب خدا، همانا آنانند رستگاران! و چه لذتی بالاتر از انس با اوست.از نظر حضرت علی علیه السلام چه خوشبخت و سعادتمند است کسی که به دنیای عبادت پا گذارد و نسیم جانبخش این دنیا او را نوازش دهد.

آن کس که به این دنیا گام نهد، دیگر اهمیت نمی دهد که در دنیای ماده و جسم بر دیبا سر نهد یا بر خشت.اللهم انک آنس الآنسین لاولیاءک و احضرهم بالکفایة للمتوکلین علیک، تشاهدهم فی سرائرهم و تطلع علیهم فی ضمائرهم و تعلم مبلغ بصائرهم، فاسرارهم لک مکشوفة و قلوبهم الیک ملهوفة، ان اوحشتهم الغربة آنسهم ذکرک و ان صبت علیهم المصائب لجاوا الی الاستجارة بک (۷)؛ پروردگارا، تو از هر انیسی برای دوستانت انیس تری و از همه آنها برای کسانی که به تو اعتماد کنند برای کارگزاری آماده تری. آنان را در باطن دلشان مشاهده می کنی و در اعماق ضمیرشان بر حال آنان آگاهی و میزان بصیرت و معرفتشان را می دانی. رازهای آنان نزد تو آشکار است و دل های آنها در فراق تو بی تاب است. اگر تنهایی سبب وحشت آنان گردد، یاد تو مونسشان است و اگر سختی ها بر آنان فرو ریزد به تو پناه می برند.خدایا! ای همه امید من! نگاهی از سر مهر بر من ببار و «ایمان مرا به برترین و کامل ترین مرحله ایمان برسان.» و مرا در دریای آرام باور خودت غوطه ور کن، آن گونه که دلم جز تو را نبیند و نخواهد، زبانم جز به نام تو و به رضای تو گشوده نگردد و اعضایم جز به رضای تو و خشنودی تو به عمل درنیایند که ایمان به تو، یعنی عرفان به دل، اقرار به زبان و عمل به اعضا؛ پس یاری ام کن که همه وجودم از باور تو دم زند و همه لحظه هایم از یاد تو پر باشد.(۸)

فاطمه سر فرازی

پی نوشت‌ها :

۱.العنکبوت‏، ۴۵.

۲.طه‏، ۱۴.

۳. نهج البلاغه، خطبه‏۲۱۳.

۴. همان.

۵. همان.

۶. نهج البلاغه، نامه ۴۵.

۷.نهج البلاغه، خطبه ۲۱۸.

۸. دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (ع)

منبع:آفتاب