ملاك ازدواج در قرآن کریم

با توجّه به اهميّتي كه همسر در زندگي دارد و آثاري كه بر آن مترتّب است ونقشي كه هر يك از زن و مرد در آن دارند، مي بايست براي انتخاب همسر ملاك ها و دستورالعمل هايي وجود داشته باشد تا افراد با توجّه به آن ملاك ها، همسر مورد نظر خود را انتخاب نمايند و سعادت دنيا و آخرت را به دست آورند.
در ازدواج، افراد داراي سليقه هاي مختلفي هستند و هر شخصي براي خود ملاك هايي در نظر مي گيرد، امّا از نظر قرآن کریم، و سنّت ملاك های مورد توجّه است:
1. اسلام و ايمان:
يكي از شرايط انتخاب همسر كه در واقع شريك زندگي است، اسلام و بُعد مذهبي عقيدتي فرد مي باشد. زن و مرد مي بايست در اين امر هم فكر و هم عقيده باشند و اگر يكي از آن ها مشرك باشد، عقد و ازدواج آن ها باطل خواهد بود.
قرآن كريم، به صراحت اين مطلب را بيان مي كند و مي فرمايد مرد مسلمان هرگز حقّ ندارد با زن مشرك ازدواج كند،‌همين طور از ازدواج زنان مسلمان با مردان كافر منع كرده است و اين نكته را يادآوري كرده است كه ازدواج مردان مسلمان با كنيزان مسلمان بهتر است از ازدواج با زنان آزاده ی مشرك و همين طور ازدواج زنان مسلمان با بردگان مسلمان بهتر از ازدواج با مردان مشرك است: «و َ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ [1]؛ با زنان مشرك ازدواج نكنيد، تا اين كه ايمان بياورند و كنيز باايمان از زن مشرك بهتر است، اگرچه آن زن مشرك (از لحاظ زيبايي) ماية شگفتي شما باشد و به مردان مشرك زن ندهيد تا اين كه ايمان بياورند و بندة با ايمان از مرد مشرك بهتر است، اگرچه آن مرد مشرك ماية شگفتي شما باشد.»
در ادامه، حكمت حرمت ازدواج با مشركان را بیان كرده است، می فرماید : «  … أُولَئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ…[2]؛ آن ها به آتش دوزخ مي خوانند.» چرا كه مسير مشرك يك مسير انحرافي است، مسيري است كه به ظلمت و تباهي و جهنم ختم مي شود.
در مقابل آن ها، مسير افراد مؤمن بهشت، رحمت، مودّت و غفران است: « وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ.»[3] در آيه ی شريفه، دعوت خداوند و مسير او به جاي دعوت و مسير افراد مؤمن است، به جهت اين كه مؤمنين همه دعوت هاي آن ها، بلكه تمام شئون زندگي آن ها در مسير خداوند تبارک و تعالی است. مسير افراد مؤمن با مسير افراد مشرك تفاوت اساسي و فاحشي دارد، مسير فكري عقيدتي رفتاري آن ها مختلف است، چگونه با ازدواج كه يك وحدت و يگانگي لازم دارد و همراه با رحمت و مودّت است، جمع شود. بنابراين يگانگي و وحدت كه در ازدواج مطرح است با اختلاف عقيده و مذهب هرگز جمع نخواهد شد، نه تنها در دين و مذهب مي بايست يكي باشند، بلکه در اخلاق هم مي بايست، در يك مسير باشند و در يك جهت حركت كنند.
به همين جهت است كه در روايات تأكيد شده كه زن و مرد بايد «هم كفو» يكديگر باشند و هم كفو مؤمن را افراد مؤمن و با ايمان دانسته است.
از پيامبر اكرم ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ ، سؤال شد كه كفو چيست و چه كساني كفو يكديگر هستند؟ فرمود: « المؤمنون بعضهم اكفاء بعض».[4]
2. هم سنخ بودن در پاكدامني:
از نظر قرآن كريم، فطرت و طبیعت پاكي كه به گناهان آلوده نشده، طالب پاكي است؛ چنين فطرت وطبعي جز مجذوب پاكي نمي شوند و جز پاكي را به خود جذب نمي كند: « الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ[5]؛ زن هاي پليد براي مردهاي پليد و مردهاي پليد براي زن هاي پليد و زنان پاك براي مردان پاك و مردان پاك براي زنان پاكند.»
مراد از خبيث بودن كه دسته اي از زنان ومردان را متّصف به آن كرده است يا طيب بودن دسته ديگر، همان جنبه هاي عفت و ناموسي است و لاابالي بودن نسبت به تقيدات مذهبي، اخلاقي و ناموسي است اين معناي اوّلي آيه است، امّا از نظر ملاك و علت معناي وسيعي دارد كه منحصر به آلودگي و پاكي جنسي نيست، بلكه هرگونه ناپاكي فكري، عملي و زباني را شامل مي شود.
3. تواضع، توبه، عبادت خداوند، اطاعت فرمان خدا:
قرآن كريم، در سوره ی تحريم، شش وصف از براي همسران خوب اشاره كرده و مي فرمايد: «… مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا[6]؛ همسراني مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه كار، عابد، اطاعت كننده ی فرمان خدا … .»
شخصي كه مي خواهد خانه و خانواده مسلمان و با ايماني را بنا نهد، بايد قبل از هر چيز همسر مسلمان و پاكدامني را جستجو كند وگرنه بناي خانواده مسلمان و ساختار جامعه ی اسلامي مدّت ها به تأخير مي افتد و به زودي بنيان و اساس آن سست و ناپايدار و بسيار متزلزل و آسيب پذير مي گردد.
4. ايمان و عمل صالح:
« مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً[7]؛ هر كس (از مرد يا زن) كار شايسته كند و مؤمن باشد، به طور قطع او را با زندگي پاكيزه اي حيات (حقيقي) بخشيم.»
5. تقوا:
« يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ[8]؛ اي مردم! ما شما را از مرد و زن آفريديم و شما را ملّت ملّت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايي متقابل حاصل كنيد، هر آينه گرامي ترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست.»
امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، در روايتي درباره ی همسر خوب مي فرمايد: هرگاه كسي از شما قصد ازدواج كرد، سزاوار است دو ركعت نماز بخواند و خدا را بخواند كه همسري عفيف و امين، باديانت و متواضع و حافظ ناموس و اسرار… نصيب وي نمايد.»[9]
خلاصه آن كه، دين مبين اسلام، در انتخاب همسر فوق العاده توجّه دارد و پيروان خود را به دقّت و احتياط لازم دعوت نموده است.