مال حلال و حرام در قرآن و روایات‏

[إِنَّ الَّذِینَ یَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْكُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً] «1».
بى تردید كسانى كه اموال یتیمان را به ستم مى خورند، فقط در شكم خود آتش مى خورند و به زودى در آتش فروزان در آیند.

[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِیماً* وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِكَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ ناراً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً] «2».
اى اهل ایمان! اموال یكدیگر را در میان خود به باطل [و از راه حرام و نامشروع ] مخورید، مگر آن كه تجارتى از روى خشنودى و رضایت میان خودتان انجام گرفته باشد و خودكشى نكنید؛ زیرا خدا همواره به شما مهربان است.* و هر كه خوردن مال به باطل و قتل نفس را از روى تجاوز [از حدود خدا] و ستم [بر خود و دیگران ] مرتكب شود، به زودى او را در آتشى [آزار دهنده و سوزان ] درآوریم؛ واین كار بر خدا آسان است.

[الَّذِینَ یَأْكُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا كَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ ] «3».
كسانى كه ربا مى خورند [در میان مردم و براى امر معیشت و زندگى ] به پاى نمى خیزند، مگر مانند به پاى خاستن كسى كه شیطان او را با تماس خود آشفته حال كرده [و تعادل روانى و عقلى اش را مختل ساخته ] است، این بدان سبب است كه آنان گفتند: خرید و فروش هم مانند رباست. در حالى كه خدا خرید و فروش را حلال و ربا را حرام كرده است. پس هر كه از سوى پروردگارش پندى به او رسد و [از كار زشت خود] بازایستد، سودهایى كه [پیش از تحریم آن ] به دست آورده مال خود اوست و كارش [از جهت آثار گناه و كیفر آخرتى ] با خداست و كسانى كه [به عمل زشت خود] بازگردند [و نهى خدا را احترام نكنند] پس آنان اهل آتش اند و در آن جاودانه اند.

روایات كه توضیح و تفسیرى بر آیات قرآنند، در باب مال حرام مسائل مهمّى را به شرح زیر بیان مى كنند:

قالَ رَسُولُ اللّه صلى الله علیه و آله: أَرْبَعٌ لا تَدْخُلُ بَیْتاً، واحِدَةٌ مِنْهُنَّ إِلّا خَرِبَ وَلَمْ یَعْمُرْ بِالْبَرَكَةِ:
الخِیانَةُ وَالسِّرقَةُ وَشُرْبُ الْخَمْرِ وَالزِّنا «4».
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: چهار چیز است كه هریك از آن ها وارد خانه اى شود آن خانه خراب مى شود و آباد به بركت نگردد: خیانت، مال دزدى، شرب خمر، زنا.

قالَ النَّبِىُّ صلى الله علیه و آله: مَنْ خانَ جارَهُ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ جَعَلَهَا اللّهُ طَوْقاً فى عُنُقِهِ مِنْ تُخُومِ الْأَرَضینَ السَّابِعَةِ حَتّى یَلْقَى اللّهَ یَوْمَ الْقِیامَةِ مُطَوَّقاً إِلّا أَنْ یَتُوبَ وَیَرْجِع «5».
نبىّ اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: هركس به اندازه یك وجب از زمین به همسایه خیانت كند، خداوند همان مقدار را از آخر زمین هاى هفت گانه، هم چون حلقه به گردنش اندازد، تا خدا را به همان صورت در قیامت ملاقات كند، مگر توبه كند و مال مردم را به صاحبش برگرداند.

قالَ أَبُو عَبْدِاللّه علیه السلام: ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فیهِ زَوَّجَهُ اللّهُ مِنَ الْحُورِ العَینِ كَیْفَ شاءَ، كَظْمُ الْغَیْظِ وَالصَّبْرُ عَلَى السُّیُوفِ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ وَرَجُلٌ أَشْرَفَ عَلى مالٍ حَرامٍ فَتَرَكَهُ لِلّهِ عَزَّوَجَلَ «6».
امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز است هركس آن ها را دارا باشد، هرگونه بخواهد خدا حورالعین تزویج او مى كند. فرو خوردن خشم، استقامت در میدان جنگ و ترك مال حرام به هنگام روبرو شدن با حرام.

قالَ أَمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه السلام: إِنَّ اللّهَ یُعَذِّبُ سِتَّةً بِسِتَّةٍ.. إِلى أَنْ قالَ: التُّجارُ بِالْخِیانَةِ «7».
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: خدا شش طایفه را به شش چیز عذاب مى كند.. تا فرمود: تاجران را به خیانت در كسب.

عَنْ أَبى الْحَسَنِ الثّالِثِ علیه السلام قالَ: كانَ فیما ناجى مُوسى رَبَّهُ: إِلهى ماجَزاءُ مَنْ تَرَكَ الْخِیانَةِ حَیاءً مِنْكَ؟ قالَ: یا مُوسى لَهُ الأَمانُ یَوْمَ القِیامَةِ «8».
ابى الحسن سوّم [امام هادى ] علیه السلام فرمود: موسى در مناجات با حضرت حق عرض كرد: خدایا! جزاى كسى كه به خاطر حیاى از تو ترك خیانت كند، چیست؟ خداوند فرمود: اى موسى! امان از عذاب در روز قیامت.

پی نوشت :
(1)- نساء (4): 10.
(2)- نساء (4): 29- 30.
(3)- بقره (2): 275.
(4)- الأمالى، شیخ صدوق: 398، مجلس 62، حدیث 12؛ بحار الأنوار: 72/ 170، باب 58، حدیث 2.
(5)- الأمالى، شیخ صدوق: 427، مجلس 66، حدیث 1؛ بحار الأنوار: 72/ 171، باب 58، حدیث 3.
(6)- وسائل الشیعة: 12/ 179، باب 114، حدیث 16016؛ المحاسن: 1/ 6، باب 1، حدیث 15؛ بحار الأنوار: 72/ 115، باب 50، حدیث 9.
(7)- مستدرك الوسائل: 14/ 13، باب 13، حدیث 15969؛ الخصال: 1/ 325، حدیث 14؛ بحار الأنوار: 72/ 171، باب 58، حدیث 7.
(8)- بحار الأنوار: 72/ 170، باب 58، حدیث 1.