مالک اشتر چگونه به شهادت رسید؟‎

امام علی (ع)، اولین امام گرانقدر ما شیعیان هستند. این امام بزرگوار تا مدت ها به علت اینکه مردم دورانشان امامت ایشان را قبول نداشتند خانه نشین بودند و مسلمانان چند سالی محروم از ولایت و سرپرستی ایشان بودند. اما سرانجام امام علی (ع) به مقام بر حق خود رسیدند. امام علی دارای یاران خاص و وفاداری بودند که همه آنها سرشناس زمان خودشان بودند. یکی از این یاران خاص امام علی (ع)، مالک اشتر بودند که ما امروز می خواهیم به زندگی این بزرگ مرد بپردازیم و جزییاتی از زندگی و شهادت ایشان را برای شما بیان کنیم.

مالک اشتر، بزرگمرد تقوا

مالک اشتر همچون استادش امیر مومنان علی (علیه السلام) جامع اضداد بود در عین اینکه شجاع و نترس بود، نسبت به زیر دستان قلبی رئوف و مهربان داشت و در عین آنکه قدرتمند و صاحب رای بود، با خویشتن داری و تحمل، تسلیم رای امیر مومنان علی (علیه السلام) بود، نیتی خالص و اراده ای پرتوان و قلبی ثابت و عزمی خلل ناپذیر داشت. عارفی تیزبین، ادیبی هوشمند، سخنوری توانا، جنگجویی پر تجربه، سیاست مداری بلند نظر ،مدیری وارسته و عارفی خوش اخلاق بود. در همه شئون زندگی در جایگاه رفیعی از ایمان و معرفت و اخلاق نیک قرار داشت. از این رو، او نه تنها در شجاعت بلکه در همه ابعاد انسانی، قهرمانِ قهرمانان بود. دوست و دشمن به عظمت روح و جوانمردی او اعتراف داشتند. در اینجا برای آگاهی بیشتر به ابعاد شخصیت مالک اشتر، کافی است که به این سخن امیر مومنان علی (علیه السلام) توجه عمیق کنیم، آنجا که فرمود:

رَحِمَ اللَّهُ مَالِکاً فَلَقَد کَان الأَشترُ لِي کَمَا کُنتُ لِرَسُولِ اللَّهِ؛ «خداوند مالک اشتر را رحمت کند. او برای من همان گونه بود که من برای رسول خدا (ص) بودم.» اگر در شان مالک اشتر هیچ سخنی جز این سخن نبود، کافی بود که اوج عظمت مالک اشتر را نشان بدهد.

اخلاق نیک و خویشتن داری مالک

روزی مالک اشتر در بازار کوفه عبور می کرد. یکی از بازاریان او را نشناخت. به خیال این که یک روستاییِ فقیری عبور می کند، مقداری ته مانده سبزی را به سوی او پرتاب کرد، و از تلخ کاری خود خندید. مالک بی آن که سخنی بگوید، از آنجا گذشت. مردی به آن بازاری گفت: آیا این شخصی را که مسخره کردی نشناختی؟ او گفت: نه، به گمانم یک رهگذره فقیر عادی بود. آن مرد گفت: او مالک اشتر، سردار بزرگ سپاه علی (علیه السلام) بود! بازاری با شنیدن این سخن، ترسان و لرزان شد و با شتاب به دنبال مالک به راه افتاد، تا به حضور او برسد و عذر خواهی کند. دید مالک به مسجد رفت  و مشغول نماز شد. صبر کرد و  پس از نماز به دست و پای مالک افتاد و بوسید و عذر خواهی کرد  که من تو را نشناختم و بی ادبی کردم، مرا ببخش! مالک به او گفت: سوگند به خدا به مسجد نیامدم مگر این که برای تو طلب آمرزش کنم، تا خدا تو را ببخشد و خلاف تو را اصلاح کند.

نحوه شهادت مالک اشتر

امام على(علیه السلام) مالک اشتر را به استاندارى مصر تعیین کرد و او را همراه سپاهى به سوى آن جا روانه ساخت. وقتى معاویه از این اقدام اطلاع یافت، کدخدایى را که در «عَریش» بود، به توطئه وا داشت و او را تشویق کرد و گفت: مدّت بیست سال از تو مالیات نمى گیرم، به شرط آن که در طعام مالک، زهر بریزى.
چون مالک در عریش فرود آمد، کدخدا پرسید که چه خوراکى را بیشتر دوست دارد؟ گفتند: عسل را. مقدارى عسل براى مالک آورد و گفت این عسل چنین و چنان است… و آن را براى مالک اشتر ستود. مالک هم روزه بود. چون مقدارى از آن نوشید، هنوز در درونش جاى نگرفته بود که جان باخت. همراهان مالک، به سراغ آن کدخدا و همراهانش رفتند [و آنان را هلاک کردند].
گفته شده که این واقعه در قلزم بود؛ چون خبر واقعه به على(علیه السلام) رسید، فرمود: «سرنگون باد معاویه!» و چون به معاویه خبر رسید، گفت: خداوند، لشکرى از عسل دارد!
شایان ذکر است که مورخین در این که نقشه ترور و شهادت مالک توسط معاویه طرح ریزى شده اختلافى ندارند اما در این که چه کسى این عمل ننگین را انجام داده اختلافاتى وجود دارد.

مزار مالک اشتر را در قاهره مصر، در تصویر زیر مشاهده می نمایید.

لحظه رسیدن خبر شهادت مالک اشتر به امام علی (ع)

پس از رسیدن خبر شهادت مالک اشتر به امیرمومنان امام علی (ع) ایشان بسیار محزون شدند. در حکمت ۴۴۳ کتاب شریف نهج البلاغه آمده است: «و آن حضرت هنگامی که خبر مرگ مالک اشتر (رحمه الله) به او رسید، فرمود: مالک، مالک چه بود! به خدا سوگند، اگر کوه بود کوهی بلند و بی‌همتا بود و اگر صخره بود صخرهای سخت بود که هیچ ستوری بر آن برنمی‌آمد و هیچ مرغی به اوج آن نمی‌رسید… فراق ابدی او، پاره ای از وجودم را قطع کرد.»

همچنین در جلد پانزدهم از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید از قول حضرت درباره مالک آمده است: «خدا رحمت کند مالک را، او برایم چنان بود که من برای رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم.»

مالک اشتر نخعی از سرداران رشید اسلام و از سرسپرده‌ترین یاران امیرالمومنین بود که ولایتمداری او شهره تاریخ است. سردار سلحشور اسلام آنقدر در پذیرش ولایت و سرسختی نسبت به دشمنان ولایت (اسلام) استوار بود که حضرت درباره او در نامه‌ای به محمدبن ابی‌بکر نوشت: «… مردی را که به ولایت و حکمرانی مصر فرستاده بودم (مالک اشتر) مردی بود که خیرخواه ما و نسبت به دشمنانمان قاطع و سرسخت بود. خدای رحمتش کند که روزگارش را به پایان رساند و به دیدار حق شتافت. ما از او راضی هستیم. خداوند از او راضی باشد و ثواب دو چندان به او بدهد.» (به نقل از شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۶)

حضرت همچنین درباره او خطاب به دیگران فرموده بود که ای کاش در میان شما دو نفر و بلکه یک نفر مثل او داشتم و این نشان از جایگاه والای مالک اشتر دارد. در روایت دیگری نقل است که وقتی خبر شهادت مالک به حضرت (ع) رسید، ایشان بسیار محزون و متاسف شد و خطاب به روح مالک فرمود: «که مرگ تو جهانی را محزون و و جهانی را خوشحال کرد.»