احکام خمسه در دین اسلام یعنی چه؟

احکام خمسه یکی از احکامی است که انواع باید و نباید های  زندگی مسلمانان را دسته بندی می کند. همانطور که بیان شد احکام خمسه مجموعه ای از بایدها و نبایدهاست یا عبارت دیگر هنجار ها و ناهنجار هایی است که در مجموع به پنج دسته تقسیم می شود. در ادامه به صورت کامل این احکام را بررسی خواهیم کرد.

احکام خمسه:

1. واجب
2. حرام
3. مستحب
4. مکروه
5. مباح

حال در ادامه به تعریف هر یک خواهیم پرداخت:

1.  واجب‌؛ کاری که باید انجام شود و ترک آن جایز نیست و مجازات دارد؛ مانند:نمازهای یومیه‌، روزة ماه مبازک رمضان و…
2. حرام‌؛ کاری که ترک آن لازم است و انجام آن مجازات دارد. مانند:تهمت‌، غیبت‌، ظلم و…
3. مستحب‌؛ کاری که خوب است انجام یابد، ولی ترک آن نیز جایز است و مجازات ندارد؛ مانند:نمازهای نافله‌، خواندن نماز در مسجد، قرائت قرآن و…
4. مکروه‌، کاری که خوب است انجام نشود، ولی انجام آن نیز جایز است و مجازات ندارد؛ مانند:سخن دنیا گفتن در مسجد، نماز خواندن روبروی عکس و مجسمة موجود روح‌دار و..
5. مباح‌، کاری که انجام و ترک آن مساوی است‌، مانند: راه رفتن ، نشستن و امثال اینها.(ر.ک‌:آشنایی با علوم اسلامی شهید مطهری‌، ج ۳، ص ۷۰ـ۷۱، انتشارات صدرا.)

احکام شرعی دو گونه‌اندذ که در ادامه هر دو گونه را بررسی خواهیم کرد:

1ـ احکامی که برخی از حکمتهای آنها در قرآن و روایات اسلامی بیان شده است مانند روزه که یکی از حکمتهای آن را قرآن پرهیز از گناه دانسته است‌. (بقره‌، 183)

2ـ احکامی که در آیات و روایات اشاره‌ای به فلسفه آنها نشده و یا لااقل به دست ما نرسیده است‌.

در این موارد ممکن است با دلیلهای عقلی یا تجربی به بخشی از آنها پی‌ببریم ولی چون علم و عقل ما محدود است نمی‌توانیم فلسفه کامل آن را بدست آوریم‌. البته این بدین معنا نیست که انجام کار را مبتنی بر دانستن حکمتش کنیم‌; بلکه روحیة بندگی خداوند اقتضا می‌کند تا فرمانبرداری بی‌چون و چرای پروردگار خود باشیم و هر دستوری را هر چند بدون آگاهی از حکمت آن اطاعت کنیم و این به معنای تقلید کورکورانه نیست‌.

چرا که فرض این است پروردگار خود را به خوبی می‌شناسیم و می‌دانیم که هرگز فرمانی را به ضرر بنده‌اش صادر نمی‌کند. بلکه تمام احکام الهی برای رساندن او به کمال و تأمین سعادت و خوشبختی او در آخرت است و هر دستوری به ما دهد، صلاح و خیر ما را در آن دیده است‌. همچنانکه یک بیمار چون می‌داند پزشک معالجش خیر و صلاح او را می‌خواهد و در پی بهبودی بیماری اوست‌، داروهایی را که برایش تجویز کرده است مصرف می‌کند بدون این‌که از حکمت آنها آگاهی داشته باشد.