چرا نام دو سوره قرآن را مُعَوِّذَتَیْن گذاشتند؟

دو سوره انتهایی قرآن کریم یعنی سوره‌های فلق و ناس را مُعَوِّذَتَیْن می‌نامند و روایت شده است که این دو سوره همزمان بر پیامبر وحی نازل شده است و خواص فراوانی برای آن دو ذکر شده است. اما امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا به معرفی مُعَوِّذَتَیْن و همچنین علت نامگذاری این دو سوره به این نام بپردازد.

مُعَوِّذَتَیْن

مُعَوِّذَتَیْن (دو پناهنده)، به سوره‌های فلق و ناس می‌گویند که با «قُلْ اَعوذُ» شروع شده و متضمن تعویذ (پناه‌بردن به خدا) می‌باشند. به این دو سوره «مُشَقْشَقَتَیْن» نیز گفته می‌شود.

نزول یک‌باره دو سوره فلق و ناس

براساس روایتی که عقبة بن عامر از پیامبر (ص) نقل کرده است، معوذتین با هم و یکجا نازل شده‌اند. پیامبر (ص) فرمودند: «امشب دو سوره بر من نازل کردند که مثل آن ندیده‌ام یعنی معوذتین».

سیوطی هم که به همین قول معتقد بوده گفته این دو سوره مدنی هستند و در قصه سحر لبید بن اعصم، همانطور که بیهقی در دلائل النبوة نوشته نازل شده است.

زمان و وجه نزول

علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش روایتی از امام صادق (ع)، و سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان به نقل از فضیل بن یسار روایتی از امام باقر (ع) نقل کرده‌اند که: پیامبر (ص) مریض شدند و تب ایشان شدت پیدا کرد. پس جبرئیل و (میکائیل) این دو سوره را برای شفای آن حضرت (ص) نازل کردند (جبرئیل به قرائت سوره فلق و میکائیل به قرائت سوره ناس در پایین پای آن حضرت برای شفا متوسل شدند.)

علت نام‎گذاری این دو سوره به معوذتین

قبل از جواب دادن به این سؤال تذکر این مسأله لازم است قرآن خود را به عنوان شفاء معرفی می‎کند و می‎فرماید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلاَّ خَساراً؛ و ما آنچه از قرآن فرستیم شفای دل و رحمت الهی به اهل ایمان است لکن کافران را به جز زیان چیزی نخواهد افزود» قرآن می‎تواند برای کسانی که به او تمسک می‎کنند و با او مأنوس هستند هم شفای ظاهری برای آن‌ها باشد و هم شفای معنوی و روحی او باشد.

امّا نسبت به این سوره از روایات این‎گونه استفاده می‎شود که اگر انسان خود یا دیگران را بوسیله این دو سوره تعویذ کند، مریضی او خوب می‎شود و از شروری که در این دو سوره بیان شده در امان خواهد بود، لذا از امام صادق ” علیه السّلام ” نقل شده که: «پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” مریض شدند، تب ایشان شدت پیدا کرد، جبرئیل (و میکائیل) این دو سوره را برای شفای پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” نازل کردند، جبرئیل به قرائت سوره فلق و میکائیل به قرائت سوره ناس در پایین پای آن حضرت برای شفا متوسل شدند».

هم‎چنین امام صادق ” علیه السّلام ” می‎فرماید: «پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” فرمود:اگر کسی خواست به دیگری بدی انجام بدهد، و او بخواهد که خدا این شخص را از او دور کند (و مانع بدی او شود) پس وقتی که او را می‎بیند بگوید: «اَعُوذُ وَ بِحَولِ اللهِ وَ قُوَتِهِ مِن حَولِ خَلقِهِ وَ قُوُّتِهِم» و سوره فلق را بخواند بعد هم این آیه را بخواند: «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ» در این صورت خداوند فریب هر فریب‎کاری و مکر هر مکرکننده‎ای و حسد هر حسدورزی را از او دور می‎کند و باید این کلمات را در صورت او بخواند».

باز نقل شده که امام رضا ” علیه السّلام ” یک فرد صرعی را (غشی) دید، یک کاسه آب درخواست کردو بعد امام ” علیه السّلام ” سوره حمد و سوره فلق و ناس (معوذتین) را قرائت فرمود: و در آب دمید، آب را روی آن مریض ریختند بعد هم مریض خوب شد و امام ” علیه السّلام ” فرمود: «دیگر به آن حالت بر نمی‎گردد»؛ و نقل شده که بسیار می‎شد پیامبر صلّی الله علیه و آله، امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام را با این دو سوره تعویذ می‎فرمود.

هم‎چنین پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” فرموده‎اند: «آیاتی بر من نازل شده که نظیرش نازل نشده و آن در سوره قل اعوذ است».
علامه طباطبایی در توضیح این حدیث می‎فرماید:شاید مراد پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” از این‎که فرمود: مثل این دو سوره بر من نازل نشده، این باشد که تنها این دو سوره در مورد عوذه و حرز نازل شده و هیچ سوره‎ای دیگر این خاصیت را ندارد.

پس می‎توان گفت:این دو سوره خاصیت تعویذ (پناه بردن به خدا) را دارد که باعث می‎شود انسان با این دو سوره خود را از شروری حفظ کند و بدین جهت این دو سوره به معوذتین نام‎گذاری شده است. در سوره فلق به پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” دستوری می‎دهد از چند چیز به خدا پناه ببر البتّه این دستور اختصاصی به پیامبر ” صلّی الله علیه و آله ” ندارد.