معوذتين چيست؟ به کدام یک از سوره ها معوذتين می گویند؟

بعضي از سوره‎هاي قرآن نام‎هاي مختلفي دارند از جمله سوره‎هاي فلق و ناس است كه يكي از نام‎هاي آنها «معوذه» است و به هر دو سوره اطلاق «معوذتين» (دو معوذه) شده است،لذا به دو سوره «معوذتين»‌مي‎گويند و در روايات هم به اين دو سورة مباركه اطلاق «معوذتين» ‌شده است.[1]
كلمه معوذه از «عَوْذ» گرفته شده به معناي پناه بردن و حفظ كردن خويش و پرهيز دادن از شر، از راه پناه بردن به كسي كه مي‎تواند آن شر را دفع كند.[2]

علت نام‎گذاري اين دو سوره به معوذتين 
قبل از جواب دادن به اين سؤال تذكر اين مسأله لازم است قرآن خود را به عنوان شفاء معرفي مي‎كند و مي‎فرمايد: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلاَّ خَساراً؛[3] و ما آنچه از قرآن فرستيم شفاي دل و رحمت الهي به اهل ايمان است لكن كافران را به جز زيان چيزي نخواهد افزود» قرآن مي‎تواند براي كساني كه به او تمسك مي‎كنند و با او مأنوس هستند هم شفاي ظاهري براي آنها باشد و هم شفاي معنوي و روحي او باشد. [4]
امّا نسبت به اين سوره از روايات اين‎گونه استفاده مي‎شود كه اگر انسان خود يا ديگران را بوسيله اين دو سوره تعويذ كند، مريضي او خوب مي‎شود و از شروري كه در اين دو سوره بيان شده در امان خواهد بود، لذا از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده که: «پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مريض شدند، تب ايشان شدت پيدا كرد، جبرئيل (و ميكائيل) اين دو سوره را براي شفاي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل كردند، جبرئيل به قرائت سوره فلق و ميكائيل به قرائت سوره ناس در پايين پاي آن حضرت براي شفا متوسل شدند».[5]
هم‎چنين امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‎فرمايد: «پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: اگر كسي خواست به ديگري بدي انجام بدهد، و او بخواهد كه خدا اين شخص را از او دور كند (و مانع بدي او شود) پس وقتي كه او را مي‎بيند بگويد: «اَعُوذُ وَ بِحَولِ اللهِ وَ قُوَتِهِ مِن حَولِ خَلقِهِ وَ قُوُّتِهِم» و سوره فلق را بخواند بعد هم اين آيه را بخواند: « فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ[6]» در اين صورت خداوند فريب هر فريب‎كاري و مكر هر مكركننده‎اي و حسد هر حسدورزي را از او دور مي‎كند و بايد اين كلمات را در صورت او بخواند».[7]
باز نقل شده که امام رضا ـ عليه السّلام ـ يك فرد صرعي را (غشي) ديد، يك كاسه آب درخواست کردو بعد امام ـ عليه السّلام ـ سوره حمد و سوره فلق و ناس (معوذتين) را قرائت فرمود و در آب دميد، آب را روي آن مريض ريختند بعد هم مريض خوب شد و امام ـ عليه السّلام ـ فرمود :«ديگر به آن حالت بر نمي‎گردد».[8]
و نقل شده كه بسيار مي‎شد پيامبر صلّي الله عليه و آله، امام حسن عليه السّلام و امام حسين عليه السّلام را با اين دو سوره تعويذ مي‎فرمود.[9]
هم‎چنين پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرموده‎اند: «آياتي بر من نازل شده كه نظيرش نازل نشده و آن در سوره قل اعوذ است».[10]
علامه طباطبايي در توضيح اين حديث مي‎فرمايد: شايد مراد پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از اين‎كه فرمود مثل اين دو سوره بر من نازل نشده، اين باشد كه تنها اين دو سوره در مورد عوذه و حرز نازل شده و هيچ سوره‎اي ديگر اين خاصيت را ندارد.[11]
پس مي‎توان گفت: اين دو سوره خاصيت تعويذ (پناه بردن به خدا) را دارد كه باعث مي‎شود انسان با اين دو سوره خود را از شروري حفظ كند و بدين جهت اين دو سوره به معوذتين نام‎گذاري شده است. در سوره فلق به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ دستوري مي‎دهد از چند چيز به خدا پناه ببر البتّه اين دستور اختصاصي به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ندارد.
1. از شر هر مخلوقي چه جن و چه حيوانات و هر مخلوق ديگري كه شري همراه خود دارد؛
2. از شر شب وقتي كه با ظلمتش داخل مي‎شود، در اين‎جا خداوند شر را به شب نسبت داده، زيرا شبِ‌ تاريك، انسان شرور را در رساندن شر كمك مي‎كند لذا به همين خاطر شر در شب بيشتر از روز است، علاوه بر اين؛ انسان كه مورد حمله شرور واقع مي‎شود در شب ناتوان‎تر از روز است؛
3. از شر زنان جادوگر و ساحر؛
4. از شر حسود وقتي كه مبتلاء به حسد گشته و مشغول اعمال حسدورزي مي‎شود.
بعضي هم گفته‎اند اين آيه شامل شورچشمي نيز مي‎شود چون چشم زدن هم ناشي از نوعي حسادت است.[12]
و در سوره ناس هم انسان خود را از وساوس شيطاني كه هر دم وسوسه مي‎كند، تعويذ مي‎كند و خود را در پناه خدا قرار مي‎دهد.
البتّه همان‎طوري كه مي‎دانيم اين دو سوره با «قل اعوذ» شروع شده‎اند كه متضمن تعويذ (پناه بردن به خدا) مي‎باشد از اين رو به اين دو سوره معوذتين گفته‎اند.