حضرت علی علیه السلام در خطبه متقین هنگامی که پرهیزکاران را وصف می نمود بیان و منطق را مقدم بر صفات دیگر ذکر نمودند چرا که گناهان زبان بزرگ و در نتیجه خطرات ناشی از آن بیشتر است. در تأیید این مطلب همان بس که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: نجات مومن در نگهداشتن زبانش باشد. (أصول الکافی/ترجمه مصطفوی/ج ۳/۱۷۶) . اما چرا اضطراب زبان نسبت به دیگر اعضا بیشتر است، به ۷ علت و ریشه آن اشاره می کنیم:

۱. زبان ابزاری است که در هر زمان و مکانی در اختیار انسان است، وسیله گناهان دیگر معمولاً چنین به راحتی در دسترس انسان نیست، مواد مخدر یا آلات لهو و لعب همیشه در هر زمان و مکانی در اختیار انسان نیست، گناهی که ابزارش در همه جا و همه زمان در اختیار انسان است، خطرات ناشی از آن زیادتر است.

۲. زبان برای کار خودش خرجی لازم ندارد، معمولاً هر گناهی خرج و موونه ای لازم دارد، مثل شراب خوردن.

۳. زبان وسیله ای است که در اختیار همه است، رباخواری سرمایه می خواهد. بعضی از ظلم ها قدرت متناسب با خود می طلبد و این سرمایه و این مرحله از قدرت در اختیار همه نیست، لذا ضررش کمتر است.

۴. گناهان زبان در نظر بسیاری قبح چندانی ندارد و ابهّت آن گناهان شکسته شده و این خود عاملی برای ترویج گناهان و رشد مضرّات آن شده است. هرچه گناهان زشت تر و قبیح تر جلوه کنند، سدّ محکم تری در برابر ارتکاب آنها زده شده است، مثلاً اگر به شما بگویند به مدت ۵ دقیقه بدون پوشش در ملأ عام حاضر شوید، دست به چنین کاری نمی زنید. حتی اگر دنیا را به شما بدهند، زیرا این عمل نزد شما زشت و قبیح است و هرچه دارید برای آبروی خود می خواهید، حتی دنیا را هم برای آبروی خود می خواهید، به طوری که اگر به شما پیشنهاد شود آبروی خود را بدهید و دنیا را بگیرید، نمی پذیرید. چرا چنین است؟ آیا جز این است که ابهّت این عمل زشت در نزد شما شکسته نشده است.حال شما غیبت و تهمت و دروغ و مسخره و استهزای مومن را نظاره کنید که چه سان رواج پیدا کرده و تنقلات روحیبرخی مجالس شده. در روایت از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) وارد شده: بحارالانوار/جلد ۷۷/صفحه ۸۹): «غیبت گناه و عقابش از زنا بیشتر و شدیدتر است»، با توجه به این روایت چرا اینقدر غیبت کردن برای ما سهل است، زیرا ابهّت غیبت شکسته شده؟

۵. زبان ابزاری برای تحقق گناهان متنوّع است، دیگر ابزارهای گناه، اینقدر گناه متنوّع و متفاوت ندارند، مرحوم فیض در محجة البیضاء و غزالی در احیاءالعلوم ۲۰ گناه کبیره را شمرده اند که از زبان صادر می شود و استاد در کتاب (زندگی در پرتو اخلاق) ۳۰ گناه را شمارش کرده اند و فرد دیگری ۲۰۰ گناه را منتسب به زبان کرده، ولی گناهانی که به طور مستقیم از زبان صادر می شود همان حدود ۳۰ عدد است و بقیه غیر مستقیم است. علیّ بن الحسین علیهم السّلام فرمود: همانا زبان فرزند آدم هر صبحگاه بر جوارح و اعضای او سرکشی کند و گویدچگونه صبح کردید؟ یعنی حال شما چطور است، گویند: بخیر و خوبی است اگر تو بگذاری و ما را رها کنی و نیز او را گویند که ما را به زحمت مینداز چون جز این نیست که به سبب تو است که ما پاداش نیک می بینیم، و به سبب تو است که عقوبت می شویم. (ثواب الأعمال/ترجمه غفاری/ ۵۳۷ ) .

۶ . فاصله میان گناه و ثواب در زبان کم است، ابزاری که یک ذره این طرف گناه و سقوط و انحطاط از مقام انسانیّت و یک ذرّه آن طرف ثواب و سعادت ابدی را به دنبال دارد، خطرش بیشتر از ابزارهای دیگر است، عبور از جاده باریکی که یک طرفش دره و سقوط و طرف دیگرش کوه یا زمین مسطح است، خطرش بیشتر از جاده های عریض است. بله وسیله ای مثل زبان هم در میان جاده ای است که کمی انحراف آن را به شقاوت رهنمون می کند و چه بسا به دره کفر و شرک کشیده می شود.

۷. گناهان زبان جنبه اجتماعی دارد بر خلاف گناه جوارح دیگر، مثلاً نگاه به نامحرم تأثیر سوء در وجود خود مستمع یا بیننده می گذارد، ولی دروغ، غیبت، تهمت، هتک حرمت مومن، ایذاء مومن، عدم نهی از منکر، گمراه ساختن مردم از جاده حق، حمایت از باطل، تعلیم باطل، ایجاد فساد و تباهی در روی زمین می کند.با این هفت وجه مشخص شد که چرا گناهان زبان بزرگ و در نتیجه خطرات ناشی از آن بیشتر است.

مریم پناهنده