دلسوزترین سخنان را خوانده ای؟!

نهج البلاغه این اثر جاودانه، بر گرفته از بیانات و انوار گهربار امیرالمومنین حضرت على(علیه‏السلام) آن بزرگ مرد تاریخ است كه هیچ گاه غبار زمان پرده كهنگى و فراموشى بر سیماى پرفروغ او نیفكنده، و از جلوه و شكوه او نكاسته، و تقوا و عدالت و جهاد و دیگر صفات برجسته او را از یاد نبرده، و در برابر عظمت دانش و حكمت او سر تعظیم فرود آورده، و از مرز تعصب و فرقه‏گرایى در گذشته، تا بدانجا كه دوست و دشمن زبان به ستایش او گشوده و به تالیف كتب و سرایش اشعار پرداخته و با زبان اندیشه و سوز و دل نمى‏ازیم فضیلت او را بیان كرده‏اند.

علت برتری این کتاب

استاد دکتر سید جعفر شهیدی که امروزه از ادیبان طراز اول کشور ماست و استادی مسلم او بر لغت و ادب عرب مورد تایید و تصدیق همگان است و ترجمه شیوایش از نهج البلاغه ناسخ همه ترجمه های پیشین شده است، این کتاب عظیم را منبع و سرمایه غنی همه ادیبان، شاعران، خطیبان و نویسندگان تاریخ اسلامی دانسته و همه مطالب آن را یک گنجینه سرشار می داند. وی می گوید:
«پس از آن که شریف رضی سخنان امام را از خطبه، نامه و فقره های کوتاه گردآوری نمود سرمایه ای غنی در دسترس ادیبان و خطیبان و مترسلان نهاده شد چنانچه ظاهرا توجه ادیبان ایرانی به فقره های کوتاه سخنان امام، پس از تالیف کتاب «مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب » به وسیله رشید وطواط است . بحث در این که آیا همه این خطبه ها و نامه ها و سخنان کوتاه (کلمات قصار) که در مجموعه ای به نام نهج البلاغه گردآمده گفتار علی است و یا برخی از گفته های دیگران نیز به نام حضرت، ثبت شده از قرن ها پیش آغاز شده و تا امروز به قدر کافی پیرامون آن گفته و نوشته اند. آنان که در سخن شناسی و نقد ادبی نزد گویندگان عرب کنانتی دارند گواهی داده اند که این گوهرهای گرانبها همه به یک گنجینه تعلق دارد . . . پس از آن که مذهب تشیع در ایران رواج یافت به اطمینان خاطر می توان گفت که شعر و شاعر و نثر از تاثیر نهج البلاغه و گفتار علی خالی نیست».
فقیه و اصولی معاصر آیه الله جعفر سبحانی خبرهای غیبی نهج البلاغه را گواه بر این دانسته که امام علاوه بر آگاهی های حسی و عقلی از آگاهی سومی به نام الهام و تایید الهی برخوردار است و انسان به وسیله این حس، شکننده مرزهای زمان و مکان و حجاب ماده می باشد و با این قوه، حوادث را پیش از وقوع درک کرده و با آن حوادث ارتباط برقرار کرده و کاملا آن را لمس می کند. آگاهی از غیب و گزارش امام از حوادث و رویدادهای پنهان و پوشیده خصوصا جریان هایی که پس از شهادت وی رخ داد یکی از ابعاد گسترده نهج البلاغه را تشکیل می دهد و این خبرهای غیبی گواه است که امام علاوه بر آگاهیهای متعارف از آگاهی سومی برخوردار بوده که هرگز نمی توان آن را از طریق ابزاری به نام حس و عقل کشف کرد.

مدرس زندگی عجیبی داشت، در تمام عمر طلبگی را ترک ننمود، در مراجعت از نجف روزهای پنج شنبه هر هفته برای طلاب درس اخلاق می گفت و مبنای درسش نهج البلاغه بود. روزی به درس ایشان رفتم، چنان حاضرالذهن، عبارات نهج البلاغه را از بر می خواند و از کتب بزرگان شعر و ادب و ادربیات عرب، ضرب المثل می آورد که من علاقمند شدم و مدتی به درس ایشان می رفتم. وی می گفت بالاترین کتاب، نهج البلاغه است، بخوانید و به دیگران یاد بدهید. به هر حال مشوق من در نهج البلاغه، مدرس بود

مرجع معاصر حضرت آیت الله مکارم شیرازی که علاوه بر تبحر در فقه و اصول، ترجمه ای شیوا از قرآن کریم و نهج البلاغه به جهان معرفت عرضه کرده و معتقدند نهج البلاغه مرهمی بر دردهای جانکاه بشریت است عالی ترین روش آزادی انسانها را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می دهد چرا که منادی عدالت اجتماعی است. این کتاب در نوع خود بی نظیر و برای هر زمان و هر نسل، اثر مفید می باشد.
عارف و فیلسوف یگانه استاد حسن زاده آملی که در ادبیات فارسی و نیز تبحری ویژه دارد. این کتاب را شجره طیبه ای که برای زندگی انسانها در تمام شئونات و برنامه ها راهنما و دلیل قویی است می دانند. از دیدگاه استاد آملی این کتاب، معجزه گفتاری است چرا سیره امام علی به دو معجزه فعلی و قولی تقسیم می شود. معجزه فعلی مانند کندن در قلعه خیبر، و معجزه قولی کتاب گرانقدر نهج البلاغه است . همو می گوید:
در سلسله معجزات قولی، قرآن مجید است که صورت کتبی خاتم است و معارف صادر از اهل بیت عصمت و وحی چون نهج البلاغه و زبور و انجیل آل محمد صحیفه سجادیه و جوامع روایی، تالی آن.
مرحوم عارف بی دلیلف آیه الله حاج میرزا علی آقا شیرازی که در زمان خود اسوه علم و تفوا بوده و امروزه برای آشنایان با معارف اسلامی نامی آشناست از استادان و غواصان دریای بی کران نهج البلاغه بوده است.
استاد شهید مطهری که خود نهج البلاغه شناسی مهمی است در مکتب این دانشور، زانوی تعلم بر زمین زده و با عالم شگفت کتاب حکمت آمیزعلی آشنا شده است . وی می گوید: او یک نهج البلاغه مجسم بود، مواعظ نهج البلاغه در اعماق جانش فرو رفته بود. برای من محسوس بود که روح این مرد با روح امیرالمومنین پیوند خورده و متصل شده است.

جالب این که آشنایی و پیوند این عارف با نهج البلاغه از طریق مرحوم شهید مدرس بوده است به گفته میرزا علی آقا شیرازی «مدرس» نخستین کسی بوده که تدریس نهج البلاغه را در حوزه های علمیه رسمی کرد و این کتاب گرانسنگ را متن درسی برای تعلیم قرار داد.
مدرس زندگی عجیبی داشت، در تمام عمر طلبگی را ترک ننمود، در مراجعت از نجف روزهای پنج شنبه هر هفته برای طلاب درس اخلاق می گفت و مبنای درسش نهج البلاغه بود. روزی به درس ایشان رفتم، چنان حاضرالذهن، عبارات نهج البلاغه را از بر می خواند و از کتب بزرگان شعر و ادب و ادربیات عرب، ضرب المثل می آورد که من علاقمند شدم و مدتی به درس ایشان می رفتم. وی می گفت بالاترین کتاب، نهج البلاغه است، بخوانید و به دیگران یاد بدهید. به هر حال مشوق من در نهج البلاغه، مدرس بود.
حاج میرزا علی آقاشیرازی بر این باور بود که جاذبه و بلندای کلام امام علی علیه السلام چون قرآن، دل آدمی را روشنی بخشیده و اندیشه را جهت داده و روح را فرح می نماید. به عقیده وی نهج البلاغه پرتوی پرفروغ از قرآن و ترجمان آن است و تراوش روحی ملکوتی است که به حق عبدالله بود و اثری است مفید و سازنده برای بیدار نمودن خفتگان در بستر غفلت دارویی است برای شفای آنان که به بیماریهای دل وامراض روان مبتلایند و مرهمی است برای افرادی که از دردهای فردی و اجتماعی در تب و تاب هستند و خلاصه سخنش این بود که نهج البلاغه در بین افراد طالب حق و مشتاق مصونیت و مغزهای نورانی، مشتری دارد و شایسته نیست چنین اثری محجوب و مهجور بماند بلکه باید جرعه هایی از آن را به کام تشنگان فرو ریخت.

امتیاز نهج البلاغه برای فردی که سخن شناس باشد و زیبایی سخن را درک کند نیاز به توضیح و توصیف ندارد. اساسا زیبایی درک کردنی است، نه وصف کردنی نهج البلاغه پس از نزدیک چهارده قرن برای شنونده امروز همان لطف و حلاوت و گیرندگی و جذابیت را دارد که برای مردم آن روز داشت است

یکی از خوشه چینان خرمن وی می گوید:
آقا میرزاعلی غیرممکن بود لب به سخن باز کند و از مضامین نهج البلاغه حضرت علی چیزی بر زبان نیاورد.
و همچنین وی آن چنان بر مطالب این کتاب تسلط داشت که خطبه های را ازبر و بدون مراجعه به کتاب می خواند و به حالتی توضیح می داد که مستمعین را منقلب می کرد و آنان را به خود می آورد.
مرحوم آمیرزا علی آقا شیرازی، «سید رضی» را دانشمندی بلند قدر می دانست که با تدوین نهج البلاغه چراغی فروزان فرا راه جامعه اسلامی قرار داد تا در قرون متمادی و اعصار متوالی، راهنمای جوامع انسانی به راه راست و نیل آنان به کمالات شایسته و فضایل انسانی و تکامل علمی و عقلی باشد و از این که عده ای در اصالت چنین اثری شک می کنند و گویی عاملی از رسوبات رشک آلود و لجاجت از آنان برمی خیزد، رنج می برد و در برابر این شکاکان که بی هیچ برهان یا هدف سالمی در صحت سند نهج البلاغه و انتساب محتوای آن به امام علی تردید کرده اند کوشید تا منابع و مراجعی که این نسبت را ثابت می کنند بیابد و توفیق این اثر ثمین را مسجل کند.
در انتها به مصداق خاتمة المسک بجاست سخنانی از استاد شهید مرتضی مطهری ذکر کنیم که خود ابتدا با تدوین کتاب جامع «سیری در نهج البلاغه » این اثر گرامی را به نسل جوان شناسانید.
از نظر مطهری (ره) نهج البلاغه چندین دنیا دارد: دنیای زهد و تقوا، دنیای عبادت و عرفان، دنیای ملاحم و مغیبات، دنیای سیاست و مسئولیت های اجتماعی، دنیای حماسه و شجاعت . . .
امتیاز نهج البلاغه برای فردی که سخن شناس باشد و زیبایی سخن را درک کند نیاز به توضیح و توصیف ندارد. اساسا زیبایی درک کردنی است، نه وصف کردنی نهج البلاغه پس از نزدیک چهارده قرن برای شنونده امروز همان لطف و حلاوت و گیرندگی و جذابیت را دارد که برای مردم آن روز داشت است.
فرآوری: زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان

منابع:
آشنایی اجمالی با نهج البلاغه، نویسنده:حسن منتظری
سر دلبران، پدیدآور: دکتر محمدرضا بندرچی
سایت حوزه علمیه