نظام سازی مبتنی بر ولایت مطلقه فقیه

«سابقه فقه سیاسی در شیعه، سابقه عریقی است؛ لیکن یک چیز جدید است و آن، نظام سازی براساس این فقه است؛ که این را امام بزرگوار ما انجام داد. قبل از ایشان کس دیگری از این ملتقطات فقهی در ابواب مختلف، یک نظام به وجود نیاورده بود. اول کسی که در مقام نظر و در مقام عمل توأما یک نظام ایجاد کرد، امام بود؛ که مردم سالاری دینی را مطرح کرد و مسئله ولایت فقیه را مطرح کرد. براساس این مبنا، نظام اسلامی بر سر پا شد. این، اولین تجربه هم هست. چنین تجربه ای را ما در تاریخ نداریم؛ نه در دوران صفویه داریم، نه در دوره های دیگر… نظام سازی که گفتیم امام بزرگوار ما براساس مبانی فقهی، نظام سازی کرد یک امر دفعی و یک باره نیست؛ معنایش این نیست که ما یک نظامی را براساس فقه کشف کردیم و استدلال کردیم و این را گذاشتیم وسط، و این تمام شد؛ نه، اینجوری نیست. نظام سازی یک امر جاری است؛ روزبه روز بایستی تکمیل شود، تتمیم شود. ممکن است یک جایی اشتباه کرده باشیم اما مهم این است که ما براساس این اشتباه، خودمان را تصحیح کنیم، خودمان را اصلاح کنیم؛ این جزو متمم نظام سازی است. نه اینکه گذشته را خراب کنیم.

اینکه ما می گوییم نظام سازی جریان دارد، معنایش این نیست که هر چه را ساختیم و بنا کردیم، خراب کنیم؛ قانون اساسی مان را خراب کنیم، نظام حکومتی و دولتی مان را ضایع کنیم؛ نه، آنچه را که ساختیم، حفظ کنیم، نواقصش را برطرف کنیم، آن را تکمیل کنیم. این کار، یک کار لازمی است. من تصورم این است که بعد مهمی از قید اطلاق که امام منضم کردند به ولایت فقیه که در قانون اساسی اول قید «مطلقه» نبود؛ این را امام اضافه کردند ناظر به همین است؛ یعنی انعطاف پذیری. دستگاه ولایت که دستگاه عظیم ولایت، یعنی در واقع مجموعه آن دستگاه های تصمیم ساز و تصمیم گیر که در رأسش رهبری قرار دارد؛ اما مجموعه، یک مجموعه است باید بتواند به طور دائم خودش را پیش ببرد، متحول کند؛ چون تحول جزو سنت های زندگی انسان و تاریخ بشری است… البته دشمنان «ولایت مطلقه» را به معنای «استبداد» گرفته اند؛ یعنی میل فقیه عادل به صورت دلبخواه… قضیه این نیست. قضیه این است که یک حالت انعطافی در دست کلیددار اصلی نظام وجود دارد که می تواند در آنجایی که لازم است، مسیر را تصحیح و اصلاح و بنا را ترمیم کند… در عین حال مسائل جدیدی وجود دارد. در زمینه اقتصاد، مسائل تازه ای وجود دارد. مثلا ما بانکداری اسلامی را به وجود آورده ایم. امروز مسائل تازه ای در زمینه پول و بانکداری وجود دارد؛ اینها را بایستی حل کرد؛ باید اینها را در بانکداری اسلامی بانکداری بدون ربا دید. کی باید اینها را انجام بدهد؟ فقه متکفل این چیزهاست… در قم باید درس های خارج استدلالی قوی ای مخصوص فقه حکومتی وجود داشته باشد تا مسائل جدید حکومتی و چالش هایی را که بر سر راه حکومت قرار می گیرد و مسائل نو به نو را که هی برای ما دارد پیش می آید، از لحاظ فقهی مشخص کنند، روشن کنند، بحث کنند، بحث های متین فقهی انجام گیرد؛ بعد این بحث ها می آید دست روشنفکران و نخبگان گوناگون دانشگاهی و غیردانشگاهی، اینها را به فرآورده هایی تبدیل می کنند که برای افکار عموم، برای افکار دانشجویان، برای افکار ملت های دیگر قابل استفاده است. این کار بایستی انجام بگیرد، ما این را لازم داریم. محصول این کاوش های عالمانه می تواند در معرض استفاده ملت ها و نخبگان دیگر کشورها هم قرار بگیرد.» (امام خامنه ای «مدظله العالی»، ۱۷/۶/۱۳۹۰)

کلمات فوق بخشی از سخنان حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب در دیدار اخیرشان با اعضای مجلس خبرگان رهبری است. سخنانی که به یک بیان خصوصا با عنایت به فقیه بودن قاطبه مخاطبان ایشان در این جلسه و نیز آغاز دروس حوزه های علمیه در سراسر کشور در حکم «نقشه راه حوزه های فقهی شیعه» در سال جدید تحصیلی است. علاوه بر این مطالبات ایشان از جریان عظیم و عمیق فقاهت در حکم نوعی حکم حکومتی تلویحی در راستای تئوری سازی روشمند جهت جریان منطقه ای و بین المللی نظام ولایت اجتماعی اسلامی است. امری که اگر عمیق نگریسته شود در حکم پرچمداری داهیانه نوعی گفتمان جدید جهت صدور تئوریک و ساختاری انقلاب کبیر اسلامی است. مسئله مهمی که غفلت از آن ثمره ای جز جایگزینی مدل های اداره ای شرقی یا غربی التقاطی و لائیک در کشورهای اسلامی و مصادره انقلاب های اسلامی منطقه ای از سوی کشورهای فرامنطقه ای مکار و فرصت طلب نخواهد داشت.

جهت تحقق منویات معظم له به عنوان اوامر ولی اجتماعی دینی بر حوزه های علمیه و فقهای بزرگوار فرض است که درسال تحصیلی جدید به مسئله فقه حکومتی و جریان دین در سطح توسعه اهتمام شایسته ای داشته باشند. البته باید به فرق فقه خرد و فقه کلان و توسعه دراین مسیر توجه درخوری داشت. آنچه تا قبل از تحقق نظام اسلامی از فقه در اذهان اندیشمندان دینی بود عمدتا مبتنی بر روابط فردی خرد شکل گرفته بود. اما با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری یکی از برجسته ترین فقهای تاریخ شیعه سطح دیگری از فقه در معرض دید همگان قرار گرفت که همان فقه اقامه و یا اسلام در مقام عمل اجتماعی بود. در این مرحله از تاریخ تکاملی معرفت دینی در دنیای اسلام در حوزه های علمیه شیعی افق جدیدی از فقه مطرح شد؛ که همان فقه حکومتی و فقه توسعه جامع دین درهمه عرصه های حیات فردی و اجتماعی و بین المللی انسان هاست.

روشن است که فقه حکومتی و فقه توسعه با فقه خرد مصطلح هم در موضوع شناسی و هم در ارزش گذاری و هم در نظام توصیفات تفاوت چشم گیری دارد. خصوصا با عنایت به تاثیر دوعنصر زمان و مکان در اجتهاد روشمند جواهری دراین سیر تکاملی؛ روز به روز درعین حفظ جهت گیری ایمانی و یقین مقنن متعبدانه بر پویایی فقه شیعی در گذر از عرصه فردی به گستره حکومتی افزوده خواهد شد.

به بیان دقیق تر فقه حکومتی نیز اگر چه مانند فقه فردی مستند به منابع توصیفی، تکوینی و ارزش دینی است ولی به جهت عهده داری موضوع نظام سازی و ساختارپردازی حکومتی در راستای تکامل اجتماعی نسبت به فقه خرد فرق پیدا می کند. زیرا فقیه در فقه خرد مصطلح اصلا خود را مسئول تکامل اجتماعی نمی داند ولی در فقه حکومتی فقیه اصلی ترین وظیفه خود را مشارکت در روند تکامل دینی اجتماعی و مدیریت تحولات اجتماعی و «حوادث واقعه» در راستای توسعه کلمه توحید در عرصه جهانی و عقب نشینی همواره جبهه کفر و نفاق بین المللی تعریف می کند. فقه خرد هرگز نگاه جدی ای به نظام سازی ندارد ولی فقه حکومتی اصلی ترین هدف خود را نظام سازی عقلانی کارآمد مبتنی بر دین در تمام دنیای اسلام و تئوریزه کردن «مردم سالاری دینی» به عنوان نسخه نجات بخش امت اسلامی می داند.

اگر درست به دنیای اسلام در شرایط کنونی نگاه شود عمق استراتژیک بیانات امام خامنه ای «مدظله العالی» بیش از پیش فهم خواهد شد. باید واقعیت این قیام هایی که خاستگاه اصلی شان نمازهای جمعه و جماعات مذهبی است را مدنظر گرفت. آنگاه آشکار می شود که امروز بیش از هر روز دیگری چشم متفکران دین مدار دنیای اسلام به حوزه های علمیه شیعی است. امروز وظیفه ای تاریخی برعهده حوزه های علمیه این آب و خاک مقدس است.

زیرا اگر انقلاب های دینی مردمی مستضعفان در جای جای دنیای اسلام تئوریزه و نظام مند نشود و شعور پایدار اجتماعی جهت تحقق شعارهای مردمی تولید نشود؛ قطعا با فروکش کردن شور انقلاب ها تمامی دست آوردهای به دست آمده از دست خواهد رفت و یا حتی در صورت فرصت طلبی مناسب دشمنان قسم خورده دنیای اسلام، در جهت عکس این اهداف و آرمان ها و شعارها عمل خواهد کرد. مباد که چنین شود. مباد…

علی میثمی