الزامات رسیدن به اقتصاد مقاومتی چیست؟

سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» از سوی رهبر معظم انقلاب به روسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شد. این سیاست‌ها یکی از مولفه‌های مهم و اساسی استحکام ساخت درون است. بحث اقتصاد مقاومتی از سال 1386 از سوی رهبر معظم انقلاب مورد تاکید قرار گرفت و هدف از آن مقابله‌ با طراحی‌های دشمن برای فشار اقتصادی بر کشور و جلوگیری از ضربه زدن به اشتغال و رشد ملی و طبعا رفاه ملی برشمرده شد.تاکید بر اقتصاد مقاومتی بر پایه فشارهای خارجی استوار است. ضرورت اقتصاد مقاومتی با توجه به جملات رهبر انقلاب، به مذاکرات هسته‌ای و نتیجه آنها مربوط نمی‌شود و در صورت حل این مسئله، موضوعی جدید برای فشار بر ملت رونمایی خواهد شد. برخی نمایندگان مجلس در راستای ابلاغیه رهبر معظم، به تعاریف و تمهیداتی در این باره پرداختند.

دستیابی به دانش و تکنولوژی و خودکفایی تولید

«اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه چگونه می‌توان دررابطه با اقتصاد واردات و اقتصاد وابستگی، مقاومت کرد؟» این تعریف از اقتصاد مقاومتی است که «ایرج ندیمی» بیان می‌کند. ندیمی در ادامه این تعریف به مثالی می‌زند: «مثلا در بخش کشاورزی باید دید که کالاهای اساسی کدام هستند؟ از طرف دیگرکالاهای استراتژیک کدامند؟ بعد از تفکیک این دو نوع کالا، دولت باید راهکارهایی تدوین کند تا بر اساس آن، تولید با نیاز کشور متناسب شود. با اجرای چنین سیاستی رفته رفته از واردات بی‌نیاز خواهیم شد.»این عضو کمیسیون اقتصادی در ادامه به می‌گوید: «همچنین دربخش اقتصاد صنعتی باید دید مثلا چه محصولاتی وارداتشان ضروری است و چگونه می‌توانیم با استفاده از امکانات داخلی مثل معادن، یا منابع‌انسانی، دانشمندان، صنعتگران و…به دانش صنعتی دست یابیم؟ در مجموع اقتصاد مقاومتی یعنی چگونگی دستیابی به دانش صنعت و اینکه چگونه رویکرد این دانش را معطوف به تکنولوژی داخلی و پیشبرد آن قرار دهیم.

یعنی از هر چه امکانات داریم بهترین استفاده را ببریم هر چه نیاز داریم خودمان تولید کنیم و طریقه ساخت و تکنولوژی را افزایش دهیم.»ندیمی معتقد است: «اگر تولیداتی داریم و ارزان می‌فروشیم باید موجبات گرانتر کردن آن را فراهم کنیم که این جز با افزایش کیفیت امکان‌پذیر نیست. اگر نفت را ارزان می‌فروشیم با تبدیل آن به پتروشیمی گرانش کنیم یا اگر سنگ را ارزان می‌فروشیم با تبدیل آن و فرآوری آن گرانش کنیم. در مجموع فراهم کردن موجبات برداشت اصولی منابع و معادن از اصول اقتصاد مقاومتی است و در یک تعریف کلی اقتصاد مقاومتی یعنی: حفظ منابع و به صرفه کردن و منفعت دارکردن منابع، جلوگیری از ضرر و زیان و ارزش حداکثری برای کالاهای صادراتی وجایگزین ساختن برای کالاهای وارداتی.»

حمایت از تولید داخلی، مهم‌ترین عامل

«تنها راه رسیدن به اقتصاد مقاومتی تکیه بر تولید داخل است.» یکی از نمایندگان عضو کمیسیون عمران مجلس با بیان این مطلب می‌گوید: «تا مادامی که تولید داخل با بحران مواجه است راه به جایی نخواهیم برد.» «مهرداد بائوج لاهوتی» معتقد است: «حمایت از تولیدکنندگان و انتفاع این قشر مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند توان اقتصادی هر کشوری را ارتقا دهد.» او با انتقاد از سیاست‌های دول گذشته می‌گوید: «در حال حاضر در کشور به 400 هزارتن برنج نیاز داریم که متاسفانه این نیاز شاید بهانه‌ای برای واردکنندگان باشد. اگر به آمار واردات نگاهی بیندازیم تا همین امسال حدود دو میلیون تن برنج وارد کشور شده است. این تناقض بین نیاز بخش تولید به فروش محصولات خود و از طرفی واردات بی‌رویه باعث بروز چنین بحرانی در تولید داخل شده است. با چنین تصمیماتی دیگر تولید داخل به جایی نمی‌رسد.»

او همچنین از بخش صنعت ومشکلات این حوزه یاد کرده و می‌گوید: در بخش صنعت باید گفت تولیدکنندگان این بخش با بدهی‌های عظیمی روبه رو هستند. این گروه به دلیل هزینه‌های بالای تولید از قبیل وارد کردن ماشین آلات سنگین و از طرفی به دلیل اینکه در زمان تحریم‌ها در مضیقه بودند با بدهی‌های عظیمی روبه رو شدند. به گفته لاهوتی حدود 50 درصد تولید کشور بدون سرمایه‌گذاری در حال انجام است که باید به تولید سرمایه‌گذاری شده تبدیل شود.

از طرفی سه سال است از ایجاد صندوق توسعه ملی می‌گذرد و هنوز از 60 میلیارد دلار منابع این صندوق، تنها 3 ونیم میلیارد دلار جذب شده است که پر واضح است نشان از بی‌ثباتی شدید ارزی است. این نماینده راهکار اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی را تعامل سه قوه دانسته ومی‌گوید: «به اعتقاد من سه قوه کشور یعنی مقننه، قضائیه و مجریه باید با ایجاد وفاق و تعامل،‌ از تولید داخل حمایت کرده و بخش خصوصی را به عنوان یک عامل تاثیر گذار حمایت کنند زیرا با توان بخش خصوصی است که می‌توانیم تولید داخل را ارتقا دهیم.همچنین باید سهامداران را حمایت کرده و انتفاع اقتصادی داخلی را افزایش دهیم.

اقتصاد مقاومتی نتیجه مقاومت اقتصادی

«با اعلام رهبر فرزانه انقلاب و نام نهادن اقتصاد مقاومتی،‌می‌توان گفت راهی روشن در سیاست اقتصادی کشور باز شده است.» «ابراهیم نکو» به دوران جنگ اشاره می‌کند و می‌گوید: «با شروع جنگ، مردم و در واقع کل کشور با یک مقاومت اقتصادی سخت روبه‌رو شد. آغاز تحریم‌ها تا پایان جنگ ادامه داشت واین مقاومت به نوعی مردم را آبدیده کرد.» این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس از تجربه مقاومت اقتصادی در زمان جنگ به عنوان دارویی مقاوم یاد می‌کند که باعث شد بتوانیم امروز اقتصادمان را مقاومتی به جلو ببریم. نکو با بیان اینکه این اتفاق باعث شد از طرفی اقتصاد کشور تدافعی و از طرف دیگر تهاجمی پیش برود، می‌گوید: «یک تئوری اقتصادی بسیار موثر با بروز اقتصاد مقاومتی ارائه شده و با این فرمول اقتصادی می‌توانیم به اندازه قابل قبول به برنامه‌هایمان جامعیت بخشیم. البته لازمه سیاست ابلاغی مقاومتی دو جنبه اساسی دارد: 1 – مردم 2 – مسئولان. خوشبختانه مردم، با انجام وظایف خود از مسئولان جلوتر هستند. به عبارتی وظیفه خود را به خوبی اجرا کردند زیرا با اعمال تحریم‌ها، این مقاومت بیش از پیش نمود پیدا کرد و مردم توانستند سربلند از آن بیرون بیایند.

باید گفت که به تحقق پیوستن مدیریت مصرف، تجدید نظردرنوع مصرف، استفاده از کالاهای تولید داخل و همچنین‌حمایت از تولیدات داخل،‌ از جمله مواردی است که باید در اقتصاد مقاومتی محقق شود. » نکو معتقد است که مسئولان آنچنان که باید در انجام وظایف خود به نحو احسن عمل نکرده‌اند. زیرا اوضاع آشفته اقتصادی نشان از بی‌نظمی مدیریت اقتصادی و مدیران اجرایی دارد. البته مسئولان باید با تقویت تولید داخل، نهادینه کردن مصرف، جلوگیری از مصرف کالاهای خارجی و مواردی از این قبیل پایه‌های اقتصاد کشور را محکم‌تر کنند و این قوانین از جمله قوانینی است که می‌تواند مردم را با مسئولان همسو کرده و ریشه‌های اقتصاد مقاومتی را مستحکم‌تر کند.

ﮐﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ؛ ﮔﺎم اﺻﻠﯽ

«برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید به پتانسیل‌های موجود توجه کرد، در این صورت تحریم‌ها هم علیه کشور بی‌اثر خواهند شد. اقتصاد مقاومتی اقتصاد ریاضتی نیست، بلکه برگرفته از یک اقتصاد اسلامی است که می‌تواند در برابر مجموعه اقتصادی غرب که به طرف کشور هجمه آورده مقاومت کند که نمونه آن نظام بانکداری بوده که هنوز بعد از 35 سال، مورد اعتراض است و مردم آن را بانکداری اسلامی نمی‌دانند.» «غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی» معتقد است: اگر به اقتصاد مقاومتی توجه کامل می‌شد هیچ‌گاه تحریم فشاری را به ما وارد نمی‌کرد، یا آثار حداقلی داشت، اما چون نگاه مسئولان همیشه به بیرون بوده و توجهی به توان و پتانسیل داخلی نداشته‌اند نتیجه آن شرایط موجود اقتصادی و وابستگی به برخی کشورهاست. این عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات در مجلس می‌گوید: «برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید بازنگری درونی انجام دهیم و نقشه و راهبرد آن باید اقتصاد مقاومتی مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری باشد، چون ایشان مسیر را نشان داده‌اند و ما باید آن را اجرا کنیم. یکی از شاخص‌ها برای آن که متوجه شویم به سمت اقتصاد مقاومتی حرکت می‌کنیم یا خیر، میزان وابستگی به نفت است یعنی آنطور که باید به سمت اقتصاد مقاومتی حرکت نکرده‌ایم، لذا تنها راهکار سرعت دادن به حرکت و توجه به پتانسیل‌های موجود است. باید نگاه خود را به بودجه‌ریزی تغییر دهیم، چرا که این شیوه بودجه‌نویسی کشور را به سمت خود کفایی و تحقق اقتصاد مقاومتی حرکت نمی‌دهد، باید توجه داشت که از تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در تمام بخش‌ها استفاده کنیم.
فقط اقتصاد مقاومتی می‌تواند مشکلات اقتصادی کشور را حل کند
ابراهیم رزاقی: عضو هیات علمی دانشگاه تهران معتقد است: به‌رغم موفقیت جمهوری اسلامی ایران در ارائه یک الگوی سیاسی موفق در جهان، نتوانستیم در حوزه اقتصاد موفق عمل کنیم، مسئولان و نخبگان کشور در حوزه اقتصاد غفلت کرده‌اند. ابراهیم رزاقی در گفت‌وگو با تراز، با اشاره به اینکه اقتصاد ناظر بر دو حوزه نظری و ابزار است، گفت: در قدم اول، ما درخصوص بُعد نظری دچار غفلت اساسی شده‌ایم. متاسفانه در چند دهه اخیر هیچ‌گاه ابعاد نظری قانون‌اساسی، فرمایشات امام خمینی و مقام معظم رهبری را درخصوص اقتصاد مطرح نکرده‌ایم. تنها راهکار اقتصاد ایران برای خروج از چالش‌های اقتصادی اهتمام به اقتصاد مقاومتی است غفلت از این عرصه سبب شد تا همواره شاهد اقتصاد لیبرالی در کشور باشیم. متاسفانه دولت یازدهم نیز در راستای عملکرد دولت‌های گذشته بر همین مسیر حرکت می‌کند.

تیم اقتصادی دولت به‌دنبال پیاده کردن اقتصاد کینزی در اقتصاد هستند. این در حالی است که اگر کینز بر طرف تقاضا تاکید داشت، زمانی بود که طرف عرضه اشباع شده بود. در صورتی که در اقتصاد ایران مشکل اصلی طرف عرضه است. اصلا تولیدی در کشور صورت نمی‌گیرد که حال به فکر طرف تقاضای آن باشیم. نکته دوم دیگر آن است که استراتژی دولت تدبیر و امید، افزایش عرضه با توسعه واردات است و نه افزایش تولید ملی. لایحه بودجه به وضوح نشان می‌دهد که دولت برای کاهش نرخ تورم، بر افزایش واردات امید بسته است و نه حمایت از تولید داخل و ملی. درست است کاهش نرخ تورم مطلوب است ولی برنامه دولت در کوتاه مدت موثر است و در میان مدت باعث وابستگی بیشتر کشور خواهد شد. اقتصاد ناظر بر دو حوزه نظری و ابزار است، در قدم اول، ما درخصوص بُعد نظری دچار غفلت اساسی شده‌ایم.

چرایی تدوین و ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی
لطف‌‌الله فروزنده: سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر معظم انقلاب باید جایگاه خود را در نظام بودجه‌ کشور مشخص کند و در واقع باید روح این سیاست‌ها در قوانین سالانه بودجه دیده شود. این استاد دانشگاه معتقد است:رهبر انقلاب با توجه به مبانی ارزشی، نگاه سیستمی و اقتضائات کشور، راهبری امور را با یک نگاه راهبردی و ناظر به افق پیش روی کشور انجام می‌دهند.

باتوجه به این چهار موضوع، رهبر انقلاب، معماری گفتمان انقلاب اسلامی را انجام می‌دهند. رهبر انقلاب با پیش‌بینی راهبردهای دشمن در برابر انقلاب اسلامی، از حدود شش سال پیش شعارهای اقتصادی را به عنوان نام سال‌ در دستور کار قرار دادند تا فضای عمومی کشور برای این شرایط ویژه فراهم شود.این سیاست‌ها باید جایگاه خود را در نظام بودجه کشور مشخص کند. یعنی در برنامه بودجه‌ای که دولت هر ساله تدوین و برای تصویب به مجلس می‌فرستد، باید روح این سیاست‌ها دیده شود. نباید اینگونه باشد که بودجه اقتصادی کشور تناسبی با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نداشته باشد و حتی بدتر از آن، در بخش‌هایی در تناقض با اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد.

فروزنده به فارس می‌گوید: من معتقدم هر مسئولی اگر عزم جدی بر اجرای این سیاست‌ها داشته باشد، این سیاست‌ها انجام خواهد شد؛ چراکه این سیاست‌ها دارای منطق و عقلانیت لازم است و ذهن نیروی انسانی ما نیز این منطق را خوب می‌فهمد. بنابراین در ابتدا مدیران و مسئولان باید عزم جدی و لازم برای اجرای آن را داشته باشند. همچنین باید ساختارهای موجود نظام بروکراتیک را متناسب با شرایط جدید و منطبق با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اصلاح کنیم. مثلا باید ساختار تمرکز را از بین ببریم، یا باید فرایندهای دولتی را الکترونیک کنیم. البته سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سیاست دائمی ما است؛ یک افق بلند است، نه فقط یک افق 20ساله.
تحریم‌ها عامل وضع موجود نیست
سعید لیلاز: برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید مداخله دولت و تصدی آن در اقتصاد کاهش و بهره‌وری در اقتصاد افزایش پیدا کند. این کارشناس اقتصاد معتقد است: ا قتصاد مقاومتی به معنی نیرومند کردن اقتصاد و جهت افزایش سرعت رشد اقتصادی و تولید ناخالص واقعی است. بنده به هیچ وجه اقتصاد مقاومتی را به معنای مستقل و خودکفا شدن به منظور کاهش واردات یا افزایش صادرات نمی‌دانم چرا که ایجاد وابستگی متقابل بهترین راه برای اقتصاد مقاومتی است که مثال بارز آن می‌تواند چین یا ویتنام باشد به‌گونه‌ای که ایالت متحده یا هیچ قدرتی در دنیا سر سوزنی این تفکر به ذهنشان خطور نمی‌کند که اقتصاد چین را تحت فشار قرار دهد چراکه زیان آنان به مراتب بسیار بیشتر از چین خواهد بود. لیلاز به فارس می‌گوید: اقتصاد مقاومتی بهترین ضمانت برای این است که اقتصادمان را در برابر فشارها و تهاجم‌های خارجی حفظ کنیم و در عین حال بتوانیم به یک زیست عزت‌مندانه سیاسی برسیم؛ ما در جریان مصالحه اتمی یا همان توافقنامه ژنو که هم‌اکنون در جریان است به علت عملکرد بسیار بد اقتصادی ظرف هشت سال گذشته سبب شده که در برابر زیاده‌خواهی‌های غرب پاسخگو باشیم و آنان نیز همچنان با زبان گستاخانه با ما صحبت کنند.

برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید عقبگردی هشت ساله در اقتصاد داشته باشیم ما باید سرمایه‌گذاری را احیا کنیم که احیای آن منوط به آزادسازی اقتصاد، مقررات‌زدایی، پای کار آمدن بخش خصوصی و همچنین کاهش دخالت و سهم دولت در اقتصاد است چراکه از این راه می‌توان بهره‌وری را بالا برد. اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه ما باید کمربندها را سفت کنیم؛ باید با اقتصاد مقاومتی نرخ سرمایه‌گذاری در کشور افزایش یابد و به‌خصوصی‌سازی واقعی رجوع کنیم. برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید مداخله دولت و تصدی آن در اقتصاد کاهش و بهره‌وری در اقتصاد افزایش یابد.